Η αφορμή
Ο Φίλιππος, αφού έχει καταστρέψει την Όλυνθο, έχει φθάσει ως τον Ελλήσποντο και στη Β. Θράκη, όπου επανίδρυσε τη μοναδική πόλη που φέρει μέχρι σήμερα σε ελληνική εκφορά το όνομα του, την Φιλιππούπολη, κι αφού έχει ξεκαθαρίσει το έδαφος μέχρι Θερμοπυλών, νόμισε πως ήταν καιρός να λύσει τις διαφορές του οριστικά με τους Θηβαίους και τους Αθηναίους. Με δική του υποκίνηση ο ρήτορας Αισχίνης (ηγέτης της φιλομακεδονικής παρατάξεως των Αθηνών), κατηγόρησε τους Αμφισσείς στο αμφικτιονικό συνέδριο ότι καλλιέργησαν κτήματα του Μαντείου των Δελφών. Η αμφικτιονία χαρακτήρισε τους Αμφισσείς ιερόσυλους: άρχισαν συγκρούσεις αλλά, λόγω κακής τροπής των πραγμάτων, και πάλι ο πόλεμος ανατέθηκε στον Φίλιππο.** Η ευκαιρία, που αναζητούσε τόσον καιρό ο Μακεδόνας βασιλιάς, βρέθηκε. Ήταν έτοιμος κι ώριμος να την εκμεταλλευθεί.
Όπως γράφει ο Λίντελ Χαρτ, η εκστρατεία του 339/8 υπήρξε ένα ιδιαιτέρως φαεινό παράδειγμα αλληλοεξαρτήσεως πολιτικής και στρατηγικής, όπως επίσης φάνηκε πως η Στρατηγική μπορεί να μεταλλάξει τις παρουσιαζόμενες δυσμενείς τοπογραφικές καταστάσεις σε ευνοϊκές . Κατά την εκστρατεία αυτή ο Φίλιππος ανέτρεψε την καθιερωμένη χρονική περίοδο διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσεων “άμα τω ήρι αρχομένω”, δηλαδή με την έναρξη της ανοίξεως. Η εκστρατεία άρχισε κατά μήνα Νοέμβριο! Αφού ο Φίλιππος διέσχισε την Θεσσαλία και την Στερεά, κατέλαβε το Κυτίνιο* και ακολούθως την Ελάτεια (άλλοτε Δραχμάνι), θέση οχυρή που δεσπόζει της αρχαίας οδού, η οποία οδηγούσε προς την Θήβα και την Αθήνα. Η εντύπωση που προκλήθηκε στην πόλη των Αθηνών από την κατάληψη της Ελατείας ήταν συγκλονιστική και περιγράφεται με ενάργεια από τον Δημοσθένη στον Περί στεφάνου λόγο του.
Μέχρι να συνέλθουν από τον αιφνιδιασμό Θηβαίοι και Αθηναίοι, αυτός οχύρωσε την Ελάτεια και την έκανε στρατιωτική βάση. Η ευφορία της γύρω περιοχής εξασφάλιζε άφθονη τροφή για τους άνδρες του και πλούσια χορτονομή για τα άλογα και τα υποζύγια του. Έτσι την ώρα που οι αντίπαλοι του, Αθηναίοι και Θηβαίοι, συζητούσαν τι ν’ αποφασίσουν, αυτός σχεδίαζε και ενεργούσε. Οι άλλοι σκέπτονταν αν πρέπει να συμμαχήσουν, ενώ αυτός σκεπτόταν τι έπρεπε να κάνει για να μη νικήσουν.**
Αμέσως επόμενη ενέργεια του ήταν, με ξαφνική πορεία στη διάρκεια της νύκτας, να καταλάβει την Άμφισσα (Σάλωνα) και ακολούθως την Ναύπακτο, κόβοντας έτσι τις επικοινωνίες με την Αττική και την Πελοπόννησο: επί πλέον δημιουργούσε μια πρόσθετη απειλή για τις πόλεις της Πελοποννήσου. Στην περίπτωση που αυτές θα τολμούσαν να ενισχύσουν την Αθήνα και την Θήβα, αυτός θα μπορούσε άνετα να εισβάλει στις δικές τους περιοχές, διασχίζοντας ευχερώς το θαλάσσιο στενό Ναυπάκτου-Αίγίου. Ήταν μια τακτική πολλαπλών και παραπλανητικών στόχων, που υποχρέωσε τους αντιπάλους του να συγκεντρωθούν στον προσδιορισμένο από αυτόν τόπο. Έναν τόπο που ευνοούσε την κίνηση της φάλαγγας και την επίθεση του ιππικού.
Συμμαχία Αθηναίων και Θηβαίων
Όπως προελέχθη, η είδηση για την κατάληψη της Ελατείας, έπεσε στην Αθήνα σαν κεραυνός. Συναρπαστική είναι η περιγραφή του Δημοσθένη:
Εσπέρα μεν γαρ ην, ήκε δ’ αγγέλλων τις ως τους πρυτάνεις ως η Ελάτεια κατείληπται και μετά ταύτα οι μεν ευθύς εξαναστάντες μεταξύ δειπνούντες τους τ εκ σκηνών των κατά την αγοράν εξείργον και τα γέρρα επίμπρασαν, οι δε τους στρατηγούς μετεπέμποντο και τον σαλπιγκτήν εκάλουν, και θορύβου πλήρης ην η πόλις. Τη δε υστεραία, άμα τη ήμερα οι μεν πρυτάνεις την βουλήν εκάλουν εις το βουλευτήριον, υμείς δ’ εις την εκκλησίαν επορεύεσθε, και πριν εκείνην χρηματίσαι και προβουλεύσαι πας ο δήμος άνω εκαθήτο (Δημοσθένης: Περί στεφάνου § 169).
[Ήταν ώρα εσπερινή, όταν έφερε κάποιος την είδηση ότι η Ελάτεια είχε καταληφθεί. Ύστερ’ από αυτό οι πρυτάνεις που δειπνούσαν εν τω μεταξύ, αφού σηκώθηκαν κι άφησαν το φαγητό στη μέση, έδιωξαν τους πωλητές από τις σκηνές της αγοράς κι έκαψαν τα παραπήγματα, ενώ άλλοι έστελναν και προσκαλούσαν τους στρατηγούς και καλούσαν να έλθει ο σαλπιγκτής. Κι ήταν γεμάτη θόρυβο η πόλη. Την επομένη, μόλις ξημέρωσε, οι πρυτάνεις συγκάλεσαν τη Βουλή στο βουλευτήριο, ενώ εσείς πηγαίνατε προς την Εκκλησία του Δήμου (στην Πνύκα). Και προτού εκείνη (ή Βουλή) παρουσιάσει το θέμα και ετοιμάσει τις προτάσεις της, όλος ο λαός είχε λάβει τις θέσεις του πάνω στο λόφο].
Ακολούθως, όπως εξιστορεί ο Δημοσθένης, έφθασε η Βουλή και τότε οι πρυτάνεις ανακοίνωσαν στο λαό ότι η Ελάτεια είχε κατα¬ληφθεί. Παρουσίασαν μάλιστα τον άνθρωπο πού έφερε την είδηση. Και τότε ο δημόσιος κήρυκας άρχισε να φωνάζει το παραδοσιακό: Τις αγορεύειν βούλεται; (= Ποιος θέλει να αγορεύσει;). Κάνεις δεν σηκωνόταν να πάρει τον λόγο, παρ’ όλο πού ήσαν παρόντες οι στρατηγοί και οι κήρυκες και παρ’ όλο πού ακουγόταν η φωνή τής κοινής πατρίδας, πού ρωτούσε ποιος θα μιλούσε για τη σωτηρία της . Διότι, κατά τον Δημοσθένη, η φωνή του δημόσιου κήρυκα, είναι φωνή τής πατρίδας. Κι όμως, ενώ όλοι ήθελαν τη σωτηρία της, κανείς δεν σηκωνόταν να πάρει το λόγο. Και τότε, εφάνην τοίνον ούτος εν εκείνη τη ημέρα εγώ και παρελθών είπον εις υμάς, ά μοι δυοίν είνεκ ακούσατε προσχόντες τον νουν (= Εκείνη την ήμερα, λοιπόν, παρουσιάστηκα εγώ και αφού ανήλθα στο βήμα. σάς είπα, όσα θεωρούσα αναγκαία, τα δύο δηλαδή πού έπρεπε να ακούσετε, αφού συγκεντρώσετε την προσοχή σας). Αυτά πού ο Δημοσθένης υπέδειξε ήσαν: πρώτον, για να σωθεί η Αττική, έπρεπε πρώτα να σωθεί η Βοιωτία. ο κίνδυνος ήταν κοινός και για τις δύο περιοχές. Και δεύ¬τερον, οι Αθηναίοι πρέπει να λησμονήσουν τις παλαιές έχθρες και να συνάψουν πάραυτα συμμαχία με τούς Θηβαίους. η πρόταση του έγινε δεκτή: πέτυχε μάλιστα να εγκριθεί η δική του αποστολή στην Θήβα για την σύναψη συμμαχίας.
Αλλ’ ο Φίλιππος δεν ενήργησε σύμφωνα με τούς φόβους των Αθηναίων. Πρώτα-πρώτα έκανε συμμάχους τούς παλαιούς εχθρούς του και τώρα φίλους των Θηβαίων, δηλαδή τούς πολεμικούς της Φωκίδος, και δεύτερον έστειλε τριμελή πρεσβεία στην Θήβα, με επικεφαλής τον πανούργο Πύθωνα τον Βυζάντιο, με δελεαστικές προτάσεις προς αυτούς. Υπερίσχυσε όμως η πύρινη ευγλωττία του Δημοσθένη: αν, είπε στους Θηβαίους, σήμερα καταστρέψει (ο Φίλιππος) την Αττική με τη δική σας ανοχή, αύριο θα καταστρέψει και τη δική σας χώρα. Έτσι υπογράφτηκε η συμμαχία Αθηναίων και Θηβαίων, πού, αν είχε υπογραφτεί δέκα χρόνια ενωρίτερα, ο Φίλιππος μπορεί να περνούσε στην ιστορία ως ο μεγαλύτερος —μέχρι τότε— βασιλιάς τής Μακεδονίας, αλλ’ όχι ως μία από τις πιο εξέχουσες μορφές τής παγκόσμιας ιστορίας.
Η συμμαχία αυτή δεν αποθάρρυνε τον Φίλιππο. Πρώτα-πρώτα, σύμφωνα με την πάγια διπλωματική του τακτική, είχε κάνει προτάσεις ειρήνης και προς τούς Αθηναίους…
Η μάχη της Χαιρώνειας (12 Αύγουστου 338 π.Χ.) – Σαράντου Ι. Καργάκου.zip
Από το βιβλίο του Σαράντου Ι. Καργάκου, “Μέγας Αλέξανδρος: άνθρωπος φαινόμενο” (τόμος πρώτος). Κυκλοφορήθηκε από την εφημερίδα «Real News», το 2014.
