«Συγχωρώ πάσι και αιτούμαι παρά πάντων συγχώρησιν».1
Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος.
Με αφορμή την κηδεία του πατριάρχη Κωνσταντίνου Ε’, ο Χρυσόστομος επρόκειτο να συντάξει και τη διαθήκη του, η οποία, παρά την απλότητά της, αναδεικνύει το μεγαλείο της προσωπικότητας του ιεράρχη. Μεταβαίνοντας ο άγιος από τη Σμύρνη στη Χάλκη έγραψε ιδιόχειρα σε σημειωματάριο ασφαλιστικής εταιρείας την προσωπική διαθήκη του, με την οποία ρύθμιζε διάφορα ζητήματα σχετικά με τη λειτουργία πολλών κοινοφελών δράσεων στην πόλη και την επαρχία Σμύρνης.
«Την 1ην Μαρτίου 1914 αναχωρών εκ Σμύρνης δια Κων/πολιν όπως παραστώ εις την κηδείαν του αειμνήστου πρ. Κων/λεως Κωνσταντίνου σημειώ τα της ηθικής και υλικής μου καταστάσεως δια παν ενδεχόμενον: Αφ’ ότου, δια τα θαυμάσια του Μεγάλου Θεού των πατέρων ημών εις το Γένος μας, έστρεψα την καρδίαν μου λατρεύων τω Θεώ και τω αγαπήσαντι και σώσαντί με Κυρίω μου Ιησού εν οσιότητι και δικαιοσύνη, και δέομαι νυχθήμερον ίνα με κρατύνη εν τη αγαθή ταύτη μερίδι, ην εξελεξάμην και εν τη οποία εύρω τη λαχούση την συνείδησίν μου και τον Παράδεισον˙ Συγχωρώ πάσι και αιτούμαι παρά πάντων συγχώρησιν˙ παρ’ ουδενός έχω να λάβω τι, ειμή εκ των κάτωθι Ασφαλειών «Ν. Υόρκης», όπου είμαι ησφαλισμένος δια Ασφαλείας, «Αγκύρας» Βιέννης, και Alleanza Ιταλικής και Αμοιβαίας Αθηνών. – Έχω λαμβαμένα εκ των εξάλλου προχείρων δανείων, όσα έδωκα δια κοινοφελείς σκοπούς ατόκως.
α) Του τυπογραφείου Υ. Πληρωτέου τουρ. λίρες = 400
β) Του Συσσιτίου ετέρας λίρας τουρκικάς περίπου =400
γ) Εκ Παλ. Φωκαίας λίρες τουρκ. = 30
830
Εκ μεταφοράς λίρες τουρκικές 830
Τα χρήματα ταύτα θα μοι πληρωθώσιν ως εξής: Του μεν Υ. πληρωτέου εκ του δαπάναις ημάς εκδιδομένου προσευχηταρίου, ούτινος το κέρδος, το οποίον υπολογίζω εις =300 λίρας˙ και άλλας =100= λίρας. Το Πολυδώρου Γ. Καλαφάτη, όστις περατώσας το τυπογραφείον. Του δε Συσσιτίου του Μαθητικού εκ των χρημάτων του υπουργείου των υπεσχημένων μοι – 500 = λιρών, ως γινώσκει, ο κ. Ν. Καπετανάκης, Γυμνασιάρχης Σμύρνης. Περισσεύουν – 100 = λίρες, αι οποίαι θα χριασθώσιν δια την σωτηρίαν του μαθητικού συσσιτίου εφέτος.
Τη 24 Μαρτίου εμέτρησα τη Κοινότητι Σουλουτζουκίου 90 λίρας 3 μεταλ. 9 χρεωστώ μόνον =100 – λίρ.
Επίσης κατέχω =200 = περίπου λίρας της Κοινότητος Σουλουτζουκίου, άτινας θα πληρωθώσιν εκ του κληροδοτήματος των = 900 = λιρών, και εκ της υποθέσεως Φωτιαδών θα λάβωμεν ανά = 200 = περίπου τα εξής:
Ιδρύματα: Ευαγγελική Σχολή λίρας 200
Νοσοκομείον 200
Κεντρικόν Παρθεναγωγείον 200
Σεβδήκιοϊ 200
Συσσίτιον λίρας 200
Το Συσσίτιον με χρέωσε και ταύτα τα χρήματα δια την ίδρυσιν και σωτηρίαν του, δι’ αυτής εδαπανήσαμεν τα εμά χρήματα άχρι τας ημέρας και ώρας μοι βοηθούμενος παρ’ ουδενός…»
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στη διαθήκη του Χρυσοστόμου, η οποία δεν διασώζεται πλήρης, δεν υπάρχει καμία αναφορά σε προσωπικά αντικείμενα, αρχιερατικές στολές, βιβλία και άλλα, που αναμφισβήτητα είχε στην κατοχή του ο άγιος, αλλά σε ζητήματα που αφορούσαν αποκλειστικά την εκκλησιαστική του διακονία. Ση σκέψη του μητροπολίτη φαίνεται ότι προείχε η εύρυθμη λειτουργία των ιδρυμάτων της Σμύρνης, τα οποία τελούσαν υπό την προστασία της ελληνορθόδοξης κοινότητας της πόλης, και όχι η τακτοποίηση θεμάτων του ιδίου ή άλλων μελών της οικογενείας του.
Μια σημαντική πληροφορία που παρέχει η διαθήκη του Χρυσοστόμου είναι η αναφορά σε τέσσερις επώνυμες ασφαλιστικές εταιρείες της εποχής, στις οποίες ο ιεράρχης ήταν ασφαλισμένος. Η πληροφορία αυτή θυμίζει τα δύο ασφαλιστήρια συμβόλαια που είχε συνάψει ο άγιος ως μητροπολίτης Δράμας, επ’ ονόματι της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, το χρηματικό ποσό των οποίων είχε αποδώσει προτού μεταβεί το 1907 εξόριστος στην Τρίγλια. Πιθανότητα, μετά την εκλογή του στη Μητρόπολη Σμύρνης, ο Χρυσόστομος προέβη στη σύναψη νέων συμβολαίων ασφάλειας ζωής, με στόχο την οικονομική ενίσχυση του πνευματικού και κοινωνικού του έργου, γεγονός που αποτυπώνεται στα ποσά που είχε διαθέσει για τα ιδρύματα της πόλης, καθώς και για άλλους κοινωφελείς σκοπούς.
Ωστόσο, αυτό που προκαλεί αίσθηση στο κείμενο της διαθήκης είναι η εξήγηση που έδινε ο Χρυσόστομος για την απόφασή του να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στον Θεό, τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό: «… δια τα θαυμάσια του Μεγάλου Θεού των πατέρων ημών εις το Γένος μας, έστρεψα την καρδίαν μου λατρεύων τω Θεώ και τω αγαπήσαντικαι σώσαντί με Κυρίω μου Ιησού εν οσιότητι και δικαιοσύνη…» Η αναφορά του αγίου στα θαυμάσια του Θεού προς το Γένος, αποκαλύπτει το βάθος της πνευματικής του ζωής, καθώς η δουλεία και τα όσα δεινά επέτρεπε ο Θεός στο ημέτερον γένος ήταν για τον ίδιο τα θαυμάσια, τα σημεία και οι λόγοι που τον είχαν οδηγήσει να στρέψει την καρδιά του προς τον Κύριο και Βασιλέα της δόξης.
Στη συνέχεια ο ιεράρχης έγραφε πως «δέομαι νυχθήμενο ίνα με κρατύνη εν τη αγαθή ταύτη μερίδι, ην εξελεξάμην και εν τη οποία εύρω… την συνείδησίν μου και τον Παράδεισον». Η αναφορά αυτή συμπυκνώνει στη ζωή του ιερομάρτυρα τους άξονες της προσωπικής και αρχιερατικής του διαδρομής αδιάλειπτη προσευχή («δέομαι νυχθήμερον»), αυτογνωσία («εύρω την συνείδησίν μου») και προοπτική Παραδείσου («και τον Παράδεισον»).
Σημαντική, τέλος, θα πρέπει να θεωρηθεί η αναφορά του αγίου «Συγχωρώ πάσι και αιτούμαι παρά πάντων συγχώρησιν». Με αυτόν τον τρόπο ο ιεράρχης γίνεται μιμητής του Εσταυρωμένου Ιησού και όλων των αγίων, οι οποίοι, ασκούμενοι στην αρετή και πορευόμενοι προς την τελειότητα, ένιωθαν συμφιλιωμένοι με τη λογική και άλογη φύση. Πολύ περισσότερο όμως διακατέχονταν από αγάπη για όλους τους ανθρώπους, ακόμα και γι’ αυτούς που τους καταδίωκαν και τους υπέβαλαν σε πολλές δοκιμασίες. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Χρυσόστομος έμελλε να κάνει πράξη τις αρετές της συγχώρησης και της αγάπης, προσευχόμενος για εκείνους που, εκδηλώνοντας τα πιο βάρβαρα ένστικτα, τον υπέβαλαν σε σκληρά και επώδυνα βασανιστήρια.
Υποσημειώσεις.
1. Η διαθήκη του Χρυσοστόμου Σμύρνης φυλάσσεται στο μουσείο Μικρασιατικών κειμηλίων της Εστίας Νέας Σμύρνης και αποτελεί δωρεά του αειμνήστου μητροπολίτη Αυστρίας Χρυσοστόμου Τσίτερ, ανιψιού του αγίου. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η διαθήκη προσφέρθηκε στην Εστία το 1980, ουδέποτε μέχρι σήμερα το περιεχόμενό της συμπεριελήφθη σε κάποια εργασία για τη ζωή και το έργο του ιερομάρτυρα. Η δημοσίευσή της στην παρούσα μελέτη έγινε κατόπιν αδείας, την οποία εξασφάλισε η κ. Θέμις Παπαδοπούλου, Έφορος των μουσείων και της βιβλιοθήκης της Εστίας Νέας Σμύρνης.
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
