1. Ὁ Θεὸς ποὺ μᾶς ἔπλασε μᾶς ἔδωσε τὴν χρῆσιν τοῦ λόγου, διὰ νὰ φανερώνωμεν ὁ ἕνας εἰς τὸν ἄλλον τὰς σκέψεις τῶν καρδιῶν καὶ νὰ μεταδίδωμεν ὁ καθένας εἰς τὸν πλησίον, λόγῳ τῆς κοινωνικότητος τῆς φύσεως, ὡσὰν ἀπὸ κάποια ταμεῖα, προσφέροντες τὰς σκέψεις ἀπὸ τὰ κρυπτὰ τῆς καρδίας.list end
Διότι ἐὰν ἐζούσαμεν μὲ γυμνὴν ἀπὸ τὸ σῶμα τὴν ψυχήν, ἀμέσως θὰ ἐπικοινωνούσαμεν μεταξύ μας διὰ τῶν σκέψεων. Ἐπειδὴ ὅμως ἡ ψυχή μας διανοεῖται καλυπτομένη ἀπὸ τὸ παραπέτασμα τῆς σαρκός, ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ λόγια καὶ ὀνόματα διὰ νὰ ἀνακοινώνη αὐτὰ ποὺ κεῖνται εἰς
τὸ βάθος της.
Ὅταν λοιπὸν ἡ σκέψις ἐκφρασθῇ διὰ φωνής, αὐτὴ μεταβαίνει ἀπὸ τὸν ὁμιλητὴν πρὸς αὐτὸν ποὺ τὸν ἀκούει, ἀφοῦ διασχίση τὸν ἀέρα, φερομένη διὰ τοῦ λόγου, ὡσὰν διὰ πορθμείου.
Καὶ ἐὰν μὲν εὕρη ἄκραν γαλήνην καὶ ἡσυχίαν, ὡσὰν εἰς γαλήνια καὶ ἀχείμαστα λιμάνια, ὁ λόγος ἀγκυροβολεῖ εἰς τὰς ἀκοὰς τῶν ἀκροατῶν.
Ἐὰν ὅμως, ὡσὰν κάποια σφοδρὰ θύελλα, ὁ θόρυβος τῶν ἀκουόντων πνεύση ἀντίθετα, τότε ὁ λόγος ναυαγεῖ, διαλυόμενος εἰς τὸν ἀέρα.
Διὰ τῆς σιωπῆς λοιπὸν κάμετε ἡσυχίαν χάριν τοῦ λόγου.
Διότι ἴσως κάτι ἀπὸ αὐτὰ ποὺ φέρει σᾶς φανῇ χρήσιμον καὶ ὠφέλιμον.
Ὁ λόγος τῆς ἀληθείας εἶναι δύσκολον θήραμα, διότι εὔκολα ἠμπορεῖ νὰ ξεφύγη αὐτοὺς ποὺ δὲν προσέχουν, ἀφοῦ ἔτσι τὸ Πνεῦμα οἰκονόμησε νὰ εἶναι σύντομος καὶ βραχύς, ὥστε νὰ δηλώνη πολλὰ εἰς ὀλίγα καὶ μὲ τὴν συντομίαν νὰ εἶναι εὔκολον νὰ διατηρηθῇ εἰς τὴν μνήμην.
Ἄλλωστε ἡ φυσικὴ ἀρετὴ τοῦ λόγου εἶναι μήτε νὰ κρύπτη μὲ τὴν ἀσάφειαν τὰ ἐκφραζόμενα μήτε νὰ πλημμυρίζη ἀπὸ λέξεις περιττὰς καὶ πράγματα μάταια. Τέτοιος λοιπὸν εἶναι καὶ ὁ λόγος αὐτὸς ποὺ τώρα ἔχει ἀναγνωσθῇ ἀπὸ τὰ βιβλία του Μωϋσέως.
Ὅσοι βέβαια εἶσθε φιλομαθεῖς νὰ ἐνθυμῆσθε αὐτόν, ἐκτὸς ἂν κάπου διέφυγε τὴν ἀκοήν σας, λόγῳ τῆς βραχύτητος. Ὁ λόγος κάπως ἔτσι ἔχει· «πρόσεχε σεαυτῷ μὴ ποτε γένηται ρῆμα κρυπτὸν ἐν τῇ καρδίᾳ σου ἀνόμημα».
Ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι εἴμεθα εὔκολοι εἰς τὰς ἁμαρτωλὰς σκέψεις. Διὰ τοῦτο ἀκριβῶς αὐτὸς ποὺ κατ’ ἰδίαν ἔπλασε τὰς καρδίας μας, ἐπειδὴ ἐγνώριζε πολὺ καλὰ ὅτι τὸ μεγαλύτερον μέρος τῆς ἁμαρτίας συντελεῖται εἰς τὴν κατὰ διάθεσιν ὁρμήν, μᾶς ὥρισεν ὡς πρωταρχικὴν καθαρότητα αὐτὴν τῆς διανοίας.
Διότι αὐτὸ μὲ τὸ ὁποῖον πολὺ πιὸ εὔκολα διαπράττομεν τὴν ἁμαρτίαν, δι’ αὐτὸ ἠξίωσε περισσοτέραν προφύλαξιν καὶ ἐπιμέλειαν.
Ὅπως δηλαδὴ οἱ προνοητικοὶ ἀπὸ τοὺς ἰατροὺς ἀσφαλίζουν τὰ ἀσθενέστερα σώματα μὲ τὰς προληπτικὰς συνταγάς, ἔτσι καὶ αὐτὸς ποὺ εἶναι προστάτης ὅλων καὶ ἀληθινὸς ἰατρὸς τῶν ψυχῶν, μὲ ἰσχυροτέρας προφυλάξεις ἐξησφάλισεν αὐτὸ ποὺ ἐγνώριζεν ὅτι εἶναι εἰς ἡμᾶς περισσότερον ὀλισθηρὸν πρὸς τὴν ἁμαρτίαν.
Διότι αἱ πράξεις ποὺ γίνονται μὲ τὸ σῶμα χρειάζονται καὶ χρόνον καὶ εὐκαιρίαν καὶ κόπους καὶ συνεργάτας καὶ ἄλλην βοήθειαν.
Αἱ κινήσεις ὅμως τῆς διανοίας ἐνεργοῦνται ἀχρόνως, ἐπιτελοῦνται χωρὶς κόπον, σχηματίζονται εὔκολα καὶ ἔχουν ὅλον τὸν καιρὸν κατάλληλον.
Μάλιστα κάποτε κάποιος ἀπὸ τοὺς σπουδαίους καὶ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ὑπερηφανεύονται διὰ σεμνότητα, περιβαλλόμενος ἐξωτερικὰ ὁμοίωμα σωφροσύνης καὶ καθήμενος ἀνάμεσα εἰς αὐτοὺς ποὺ συχνὰ τὸν μακαρίζουν διὰ τὴν ἀρετήν του, τρέχει γρήγορα μὲ τὴν σκέψιν πρὸς τὸν τόπον τῆς ἁμαρτίας, μὲ τὴν ἀφανῆ ἐνέργειαν τῆς καρδίας.
Εἶδε μὲ τὴν φαντασίαν τὰ μελετώμενα, ἐφαντάσθη κάποιαν ἀπρεπῆ συναναστροφὴν καὶ γενικῶς εἰς τὸ κρυφὸν ἐργαστήριον τῆς καρδίας μὲ τὸ νὰ ζωγραφίση μέσα του καθαρὰν τὴν ἡδονήν, διέπραξε ἐσωτερικὰ τὴν ἁμαρτίαν ποὺ δὲν ἀποδεικνύεται καὶ ποὺ θὰ μείνη ἄγνωστος εἰς ὅλους ὡς τότε ποὺ θὰ ἔλθη αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτει τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους καὶ φανερώνει τὰς σκέψεις τῶν καρδιῶν.
«Φυλάξου λοιπὸν μὴ τυχὸν κάποτε σκέψις κρυφὴ εἰς τὴν καρδίαν σου γίνη ἁμαρτία». Διότι «αὐτὸς ποὺ κυττάζει γυναῖκα μὲ πονηρὰν ἐπιθυμίαν εἶναι σὰν νὰ ἐμοίχευσε κιόλας εἰς τὴν καρδίαν του».
Διότι αἱ πράξεις τοῦ σώματος διακόπτονται ἀπὸ πολλούς, αὐτὸς ὅμως ποὺ ἁμαρτάνει μὲ τὴν σκέψιν, μὲ τὴν ταχύτητα τῶν διανοημάτων ἔχει ὁλοκληρώσει τὴν ἁμαρτίαν.
Ὅπου λοιπὸν τὸ παράπτωμα εἶναι ταχύ, ταχεῖα μᾶς ἐδόθη καὶ ἡ φρούρησις. Δηλαδὴ διακηρύσσεται ἐντόνως· «μὴ ποτε γένηται ρῆμα κρυπτὸν ἐν τῇ καρδίᾳ σου ἀνόμημα».
Καλύτερα ὅμως νὰ ἀνατρέξωμεν εἰς αὐτὴν τὴν ἀρχὴν τοῦ λόγου».
«Πρόσεχε σεαυτῷ», διὰ νὰ γίνης ἱκανὸς νὰ διακρίνης τὸ βλαβερὸν ἀπὸ τὸ σωτήριον!
2. «Πρόσεχε, λέγει, τὸν ἑαυτόν σου». Καθένα ἀπὸ τὰ ζῶα ἔχει ἐκ φύσεως ἀπὸ τὸν Θεὸν ποὺ ἐδημιούργησε τὰ πάντα, τὰς ἀφορμὰς διὰ τὴν προστασίαν τῆς ὑπάρξεώς του.
Καὶ θὰ εὔρης ἐὰν ἐπιμελῶς παρατήρησης ὅτι τὰ πιὸ πολλὰ ἀπὸ τὰ ἄλογα ζῶα δὲν ἔχουν διδαχθῇ τὴν προφύλαξιν πρὸς αὐτὸ ποὺ βλάπτει, καὶ ὅτι μὲ κάποιαν πάλιν φυσικὴν ἕλξιν σπεύδουν πρὸς τὴν ἀπόλαυσιν τῶν ὠφελίμων.
Διὰ τοῦτο καὶ εἰς ἡμᾶς ὁ Θεὸς ποὺ μᾶς παιδαγωγεῖ ἔδωκε τὸ μεγάλο τοῦτο παράγγελμα, διὰ νὰ προστεθῇ καὶ εἰς ἡμᾶς μὲ τὴν βοήθειαν τῆς λογικῆς αὐτὸ τὸ ὁποῖον ἐκ φύσεως ἔχουν ἐκεῖνα.
Καὶ αὐτὸ ποὺ εἰς τὰ ζῶα κατορθώνεται χωρὶς καμμίαν ἐπιστασίαν, αὐτὸ εἰς ἡμᾶς νὰ ἐπιτελῆται διὰ τῆς προσοχῆς καὶ τῆς συνεχοῦς ἐπιβλέψεως τῶν λογισμῶν.
Καὶ νὰ εἴμεθα πιστοὶ φύλακες τῶν ἐντολῶν ποὺ μᾶς ἔχουν δοθῇ ἀπὸ τὸν Θεὸν μὲ τὸ νὰ ἀποφεύγωμεν τὴν ἁμαρτίαν, ὅπως τὰ ζῶα ἀποφεύγουν τὰ δηλητήρια ἀπὸ τὰς τροφὰς καὶ νὰ ἐπιδιώκωμεν τὴν δικαιοσύνην, ὅπως ἐκεῖνα ἐπιζητοῦν τὸ φαγώσιμον ἀπὸ τὴν χλόην.
«Πρόσεχε, λοιπόν, σεαυτῷ», διὰ νὰ γίνης ἱκανὸς νὰ διακρίνης τὸ βλαβερὸν ἀπὸ τὸ σωτήριον.
Ἐπειδὴ ὅμως τὸ νὰ προσέχη κανεὶς σημαίνει δυὸ πράγματα, ἀφ’ ἑνὸς μέν το νὰ προσηλώνη τὰ σωματικὰ μάτια εἰς τὰ ὁρατά, ἀφ’ ἑτέρου δὲ τὸ νὰ ἐπιβάλλη μὲ τὴν νοερὰν δύναμιν τῆς ψυχῆς τὴν θεωρίαν τῶν ἀσωμάτων, ἐὰν μὲν εἴπωμεν ὅτι τὸ παράγγελμα ἀναφέρεται εἰς τὴν ἐνέργειαν τῶν ὀφθαλμῶν, τότε ἀμέσως θὰ ἐλέγξωμεν τὸ ἀνεφάρμοστον αὐτοῦ.
Διότι πῶς θὰ ἠμποροῦσε κανεὶς μὲ τὸν ὀφθαλμὸν νὰ ἰδῇ ὁλόκληρον τὸν ἑαυτόν του;
Μάλιστα οὔτε ὁ ἴδιος ὁ ὀφθαλμὸς χρησιμοποιεῖ τὴν δρᾶσιν διὰ τὸν ἑαυτόν του.
Δὲν ἐπαρκεῖ διὰ τὴν κορυφήν, δὲν γνωρίζει τὰ νῶτα, οὔτε τὰ πρόσωπα, οὔτε τὴν διάθεσιν ποὺ εἶναι εἰς τὸ βάθος τῶν σπλάγχνων.
Ἄρα εἶναι ἀσέβεια νὰ λέγωμεν ὅτι δὲν ἰσχύουν τὰ παραγγέλματα τοῦ ἁγίου Πνεύματος.
Ὑπολείπεται λοιπὸν νὰ κατανοοῦμεν τὴν προσταγὴν εἰς τὴν ἐνέργειαν τοῦ νοῦ.
«Πρόσεχε, λοιπόν, σεαυτῷ». Δηλαδὴ ἀπὸ παντοῦ νὰ παρατηρῇς προσεκτικὰ τὸν ἑαυτόν σου.
Νὰ ἔχης ἄγρυπνον τὸ ὄμμα τῆς ψυχῆς σου διὰ τὴν προστασίαν τοῦ ἑαυτοῦ σου. Κρυφαὶ παγίδες ἔχουν στηθῇ παντοῦ ἀπὸ τὸν ἐχθρόν.
Προσεκτικὰ νὰ παρατηρῇς τὸ κάθε τί λοιπόν, «διὰ νὰ γλυτώνης σὰν τὸ ζαρκάδι ἀπὸ τὰ δόκανα καὶ σὰν πτηνὸν ἀπὸ τὴν παγίδα».
Διότι τὸ μὲν ζαρκάδι λόγῳ τῆς ὀξυτάτης ὁράσεως δὲν συλλαμβάνεται εἰς τα δόκανα, διὰ τοῦτο φέρει καὶ τὴν ἐπωνυμίαν δορκὰς διὰ τὴν ὀξυδέρκειάν του, τὸ δὲ πτηνὸν μὲ τὰ ἐλαφρὰ πτερά του πετᾶ ὑψηλότερα ἀπὸ τὸν κίνδυνον τῶν κυνηγῶν, ὅταν προσέχη.
Κύττα λοιπὸν μὴ φανὴς κατώτερος ἀπὸ τὰ ἄλογα ζῶα εἰς τὴν προστασίαν τοῦ ἑαυτοῦ σου, διὰ νὰ μὴ κάποτε, ἀφοῦ συλληφθῇς εἰς τὰς παγίδας, γίνης θήραμα τοῦ διαβόλου, αἰχμάλωτος ἀπ’ αὐτὸν εἰς τὸ νὰ κάμης τὸ θέλημά του.
Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν ὁμιλία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου “Εἰς το, ‘Πρόσεχε τὸν ἑαυτόν σου’”, ὅπως δημοσιεύεται στὸν τόμο “Μ. Βασιλείου ἔργα 6, τῆς σειρᾶς “Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, τῶν ἐκδόσεων Πατερικαὶ Ἐκδόσεις “Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς”. Κείμενο, μετάφραση, σχόλια Βασίλειος Ψευτογκάς.
