Γι’ αυτό
ο νους πρέπει να μιμήται τις θείες τελειότητες.
Και διαφορετικά, επειδή κατά την γνώμη των ιερών θεολόγων, ο νους και ο Θεός είναι παράδειγμα ο ένας του άλλου, όσο ο εραστής νους ανεβαίνει στον ερωμένο του Θεό με την θεωρία των θείων του τελειοτήτων, τόσο και ο ερωμένος Θεός κατεβαίνει από το ύψος του προς τον εραστή νου και ενώνεται με αυτόν, και τον θεοποιεί και τον γεμίζει με χάριτες˙ και έτσι με την ανάβασι προς τον Θεό συντελείται η μακάρια και υπερφυσική ένωσι και συνάφεια του Θεού με τον νου˙ του ερωμένου με τον εραστή˙ του πρωτότυπου με την εικόνα˙ και γενικά του άπειρα απέχοντος Κτίστου, με το άπειρα απέχον ως προς την φύσι του κτίσμα˙ και αυτό είναι εκείνο το οποίο είπε ο θεολόγος Γρηγόριος στην Πεντηκοστή, ερμηνεύοντας γιατί το Άγιο Πνεύμα κατέβηκε σε υπερώο˙ «Σε υπερώο λοιπόν, για την ανάβασι αυτών που θα το δεχθούν και την ανύψωσι από την γη˙ για να γίνη φανερό εκείνο ότι από τη μία ο Θεός πρέπει να κατέβη σε μας, το οποίο προηγουμένως ξέρω ότι έγινε με τον Μωυσή και από την άλλη, ότι εμείς πρέπει να ανεβούμε και έτσι να δημιουργηθή επικοινωνία του Θεού με τους ανθρώπους με ενωμένη την αξία. Όσο όμως το κάθε ένα μένει στην δική του θέσι, το ένα στην περιωπή το άλλο στην ταπείνωσι, η αγαθότητα παραμένει άμεικτη και το φιλάνθρωπο ακοινώνητο και ανάμεσά τους υπάρχει μέγα και αδιάβατο χάσμα». Και ο θεοφόρος Μάξιμος είπε: «Ο Θεός και ο άνθρωπος είναι το παράδειγμα ο ένας του άλλου. Και τόσο ο Θεός από φιλανθρωπία γίνεται άνθρωπος, όσο μπόρεσε ο άνθρωπος με την αγάπη να κάνη τον εαυτό του όμοιο με τον Θεό˙ και τόσο αρπάζεται ο άνθρωπος νοερά από τον Θεό με την γνώσι, όσο ο άνθρωπος έκανε φανερό με τις αρετές του τον Θεό, που είναι φύσει αόρατος» (Κεφ. οδ’ της ζ’ εκατ.).
Ώ, πλήρωμα των λοιπών αγαθών! Ώ, θείες χάριτες! Ώ! υπερφυσικά αγαθά για αυτούς που ασχολούνται με την μελέτη των προσόντων και των τελειοτήτων του Θεού! Και αυτές τις χάριτες και τα υπερφυσικά αγαθά ο νους θα τα απολαύση πληρέστερα και τελειότερα, όταν όχι μόνο θεωρή αυτές τις πάγκαλες ιδιότητες και τα προσόντα και τις τελειότητες του Θεού, αλλά και όταν φροντίζη και αγωνίζεται να τις μιμήται όσο είναι δυνατόν και με έργα˙ γιατί όπως για ένα ζωγράφο δεν είναι αρκετό να βλέπη μία εικόνα, η οποία είναι τέλεια και ακριβής σύμφωνα με όλους τους κανόνες της τέχνης, αλλά πρέπει και να την μιμήται με το χέρι του, αν θέλη να καταλάβη το σχέδιό της˙ με τον ίδιο τρόπο και ο νους, δεν είναι αρκετό να θεωρή μόνο τις θείες τελειότητες, αλλά πρέπει και να τις μιμήται με πράξεις, αν θέλη να διαμορφώση σύμφωνα με αυτές τον εαυτό του˙ γιατί η θεωρία από μόνη της δεν φθάνει˙ η μίμησι και η πράξι είναι το παν. Είναι ο Θεός από την φύσι του και κυρίως αγαθός; «Κανείς δεν είναι αγαθός παρά μόνο ο Θεός» (Ματθ. 19, 17), και έχει την αγαθότητα ως φυσική τελειότητα και αχώριστο προσόν; Έτσι και ο νους πρέπει να μιμήται αυτή την αγαθότητα του Θεού με την πράξι, όπως είναι γραμμένο: «Μας διδάσκεις να εκτιμούμε την αγαθότητά σου» (Σοφ. Σολομ. 12,22) και πρέπει να γίνεται και αυτός αγαθός με την μετοχή και την χάρι, κάνοντας καλό όχι μόνο σε αυτούς που του κάνουν καλό, αλλά και σε αυτούς που του κάνουν κακό και στους εχθρούς του: «Όπως ο Θεός ανατέλλει τον ήλιό του και για πονηρούς και για τους αγαθούς και βρέχει και για τους δικαίους και για τους αδίκους» (Ματθ. 5, 45). Γιατί με αυτόν τον τρόπο γίνεται υιός του Θεού και λέγεται ότι είναι από τον Θεό, όπως έχει γραφή: «Αγαπάτε τους εχθρούς σας, και προσεύχεσθε για αυτούς που σας μισούν… για να γίνετε παιδιά του Πατέρα σας που είναι στους ουρανούς» (αυτόθι). Και: «Εκείνος που κάνει το καλό είναι του Θεού» (Γ’ Ιωάν. 11). Είναι ο Θεός από την φύσι του άγιος και έχει ως φυσική τελειότητα την αγιότητα; Τέτοιος πρέπει να γίνεται με την προαίρεσι και ο νους, όπως έχει γραφή: «Να είσαστε άγιοι, γιατί άγιος είμαι εγώ ο Θεός σας» (Λευίτ. 19,2) και˙ «Αυτός μας παιδαγωγεί για το καλό μας, για να γίνουμε μέτοχοι της αγιότητός του» (Εβρ. 12, 10). Είναι ο Θεός από την φύσι του οικτίρμων και ελεήμονας «Εγώ ο Κύριος και Θεός είμαι γεμάτος καλωσύνη και έλεος» (Έξ. 34, 6) και έχει τον οίκτο και την ελεημοσύνη σαν αχώριστες τελειότητες; Γιατί ο Δανιήλ λέει˙ «Κύριε σε όλους υπάρχει η ελεημοσύνη σου» (Δαν. 9, 16) και ο Δαβίδ˙ «Η φιλευσπλαχνία φαίνεται σε όλα τα δημιουργήματά του» (Ψαλμ. 144, 9)˙ έτσι και ο νους πρέπει να αγωνίζεται για να γίνεται με την μίμησι ελεήμονας και φιλεύσπλαχνος για όλους τους αδελφούς του, όπως έχει εντολή από τον Κύριο που είπε: «Να είσθε φιλεύσπλαχνοι όπως και ο Πατέρας σας είναι φιλεύσπλαχνος» (Λουκ. 6,36).
Και γενικά σε όλες τις αρετές και τα καλά έργα που μεταχειρίζεται ο νους, πρέπει να έχη μπροστά του σαν παραδείγματα και εικόνες, τα φυσικά προσόντα και τις τελειότητες του Θεού και αυτές να μιμήται όσο μπορεί και με τα έργα να αποδεικνύη ότι τις έχει διαμορφώσει στον εαυτό του, όπως έκανε ο απόστολος Παύλος, παρακινώντας όλους τους χριστιανούς στην μίμησι όλων αυτών, δίνει εντολή και τους παραγγέλλει τα εξής: «Να γίνεσθε λοιπόν μιμητές του Θεού σαν παιδιά αγαπητά» (Εφ. 5,1). Εάν ο νους λοιπόν, μιμήται αυτές τις θείες τελειότητες, δεν πρόκειται ποτέ όχι μόνο να υπερηφανευθή, αλλά ούτε τον παραμικρό λογισμό υπερηφάνειας να συλλάβη στην καρδιά του, ότι τάχα κατόρθωσε ή κατορθώνει καμμιά αρετή˙ γιατί αυτός γνωρίζει πολύ καλά, ότι όλες οι αρετές είναι άναρχες και ατελεύτητες στον χρόνο και άπειρες ως προς το μέγεθος, σαν φυσικές τελειότητες του Θεού, όπως είπε ο θεοφόρος Μάξιμος και επομένως είναι και άφθαστες στην μίμησι. Επομένως, πώς είναι δυνατόν να υπερηφανευθή, όταν βλέπη ότι μετέχει στις αρετές τόσο μόνο, όσο μετέχει μία σταγόνα από ένα άπειρο πέλαγος; Εάν ο νους μιμήται αυτές τις θείες τελειότητες, δεν πρόκειται να αμελήση να τρέχη τον ατελείωτο δρόμο της προκοπής και της αναβάσεως προς τον Θεό˙ αλλά θα προχωρά πάντα μπροστά και θα ξεχνά τα πίσω, σύμφωνα με τον Παύλο: και αν μιμήται ο νους αυτός που είναι από την φύσι του πλασμένος κατ’ εικόνα Θεού, θα γίνη με την προαίρεσι και καθ’ ομοίωσι του Θεού˙ γιατί και ο θείος Γρηγόριος Νύσσης λέει: «Επομένως έχεις το κατ’ εικόνα από το ότι είσαι λογικός θα γίνης όμως καθ’ ομοίωσιν, όταν αποκτήσης τη χρηστότητα. Έχοντας λοιπόν από την δημιουργία το κατ’ εικόνα, γίνομαι καθ’ ομοίωσι με την πρόθεσι» (Κεφ. εις το Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα). Και με αυτήν την ομοίωσι ο νους θα ενωθή με τον Θεό, η εικόνα με το πρωτότυπο και θα θεωθή, δηλαδή θα σωθή˙ επειδή, κατά τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, κανείς δεν μπορεί να σωθή, αν προηγουμένως δεν θεωθή (το οποίο είναι στ’ αλήθεια πολύ φοβερός λόγος)˙ και πάλι κανείς δεν μπορεί να θεωθή αν προηγουμένως δεν ομοιωθή με τον Θεό με την δυνατή μίμησι των θείων του τελειοτήτων και να ενωθή με αυτόν «Η σωτηρία δεν είναι δυνατή με κανένα άλλο τρόπο, παρά με την θέωσι των σωζομένων. Και η θέωσι είναι η προς τον Θεό κατά το δυνατόν αφομοίωσις και ένωσι μαζί του» (Εκκλ. Ιερ. Κεφ. α’).
Και για να μιλήσω με συντομία, αν ο νους μιμήται τις φυσικές τελειότητες του Θεού, θα γίνη σαν άλλος επίγειος Θεός με την μίμησι και κατά χάρι, φέροντας διαμορφωμένες στον εαυτό του εκείνες τις έξοχες και υπέροχες τελειότητες, τις οποίες ο Θεός έχει από την ουσία και την φύσι του, σύμφωνα με το: «Εγώ είπα, εσείς είστε Θεοί, είσαστε όλοι παιδιά του Υψίστου» (Ψαλμ. 81,6), σκεπάζοντας και υποφέροντας ανεξίκακα τα σφάλματα των ομοίων του ανθρώπων, καθώς και ο Θεός υποφέρει τα σφάλματα όλου του κόσμου. Όπως έγινε και εκείνος ο μέγας Μακάριος ο Αιγύπτιος, όπως έχει γραφή στο γεροντικό και θα φθάση σε εκείνη την τελειότητα που είναι δυνατή και δεκτική στους ανθρώπους, με την οποία όπως ακριβώς ο Θεός είναι από την φύσι του τέλειος σε κάθε είδος αγαθού και τελειότητος, έτσι και αυτός να γίνη τέλειος κατά μετοχή και ως αποτέλεσμα εκείνης της υπερτέλειας και άπειρης τελειότητος. «Να είσθε λοιπόν τέλειοι, όπως και ο Πατέρας σας ο ουράνιος είναι τέλειος» (Ματθ. 5, 48), παραγγέλλει ο θεαρχικώτατος και αψευδής Ιησούς.
Στην θεωρία, λοιπόν, στην θεωρία, αλλά και στην δυνατή μίμησι των υπερκάλλων και θαυμασίων τελειοτήτων του Θεού (τις οποίες κατ’ εξαίρεσι μπορείς να μαθαίνης από το βιβλίο των θείων ονομάτων του αγίου Διονυσίου και των σχολιαστών του) να διατρίβης και να φιλοσοφής, για να χαίρεσαι με ανέκφραστη ηδονή˙ και μάλιστα αν είσαι ιεράρχης, με τη μίμησι αυτών να αφομοιωθής με τον Θεό, καθώς με τέτοια αποκαλυπτικά λόγια εκθειάζει τον χαρακτήρα σου ο θεορρήμονας Διονύσιος: «Ο ιεράρχης με την εκάστοτε αφομοίωσί του με τον Θεό θέλει να σωθούν όλοι οι άνθρωποι και να έλθουν στην επίγνωσι της αληθείας» ( Εκκλ. Ιερ. Κεφ. β’). Ιδιαίτερα όμως να ασχολήσαι με την θεωρία του θείου φωτός και με εκείνο το φοβερό κάλλος της αιτίας της δημιουργίας του φωτός και της δημιουργίας του κάλλους των πάντων. «Γιατί ο Θεός, σύμφωνα, με τον μύστη των απορρήτων Διονύσιο, ονομάζεται κάλλος, εξ αιτίας του κάλλους που μεταδίδεται από αυτόν στο καθένα από τα όντα και ως αίτιος της ευαρμοστίας και της λαμπρότητος των πάντων» (Κεφ. δ’ περί των θείων ονομάτων). Ονομάζεται και φως νοητό πάλι κατά τον ίδιο˙ «Σαν πηγαία ακτίνα και υπερβλύζουσα φωτοχυσία που καταλάμπει από το πλήρωμά της σε όλο τον υπερκόσμιο και περικόσμιο και εγκόσμιο νου» (ό. π.).
Από το βιβλίο: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Εκδότης: Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Αγίου Ορους. Μάιος 2013. Επιμέλεια: Ιερομόναχος Βενέδικτος (Αγιορείτης).
Η/Υ επιμέλεια: Σοφίας Μερκούρη.
