Και μάλιστα όταν στοχασθή ότι όχι μόνο εξ αιτίας αυτών των θείων προσόντων μετείχαν στην δημιουργία όλα τα κτίσματα, το κάθε ένα ανάλογα με την φυσική του ικανότητα, αλλά και ότι η θεωρία του Θεού πρόκειται να είναι μέλλουσα μακαριότητα και αιώνια ευφροσύνη και χαρά όλων των μακαρίων, τόσο των αγγέλων, όσο και των ανθρώπων, όπως λένε οι ιεροί Θεολόγοι, όχι κατά την φύσι και ουσία του, αλλά κατά τα θεία προσόντα του και τις τελειότητές του. Δηλαδή ότι όλη η απόλαυσι του μέλλοντος αιώνος, όλος ο παράδεισος και όλα τα ελπιζόμενα αγαθά, θα είναι αυτά τα πάγκαλα και πολυθρύλητα και απειροπόθητα προσόντα και φυσικά ιδιώματα του Θεού, που τότε αμέσως και τελειότερα και τρανότερα θα είναι πιο καταληπτά από τους μακαρίους. Γιατί ο άγιος Μάξιμος είπε: «Η βασιλεία του Θεού είναι μετάδοσι κατά χάρι των προσόντων του Θεού ως φυσικών αγαθών» (Κεφ. κ’ της β’ εκατοντ. Των θεολογ.). Και χαίρεται για όλα αυτά ο νους και από την χαρά του γίνεται έξαλλος, όταν συλλογίζεται ότι η υπερούσια ουσία του Θεού όχι μόνο είναι αιτία
και ρίζα και πηγή αυτών των υπερτελείων τελειοτήτων και των πανάγαθων δώρων˙ δηλαδή ότι αιτία αυτών είναι κατ’ ουσία ο δικός του τρισυπόστατος Θεός και ποιητής, μολονότι ένας και αυτός είναι με την ουσία αυτού και τις υποστάσεις και τις ουσιώδεις τελειότητες, αλλά ακόμη και υπερέχει από αυτές και απείρως εξαίρεται, κατά τον θεολόγο Μάξιμο και τον θείο Διονύσιο και όλους τους ιερούς θεολόγους. Γιατί ο θείος Μάξιμος λέγει˙ «Από όλα τα όντα και αυτά που μετέχουν (δηλαδή των κτισμάτων) και των μεθεκτών, δηλαδή των θείων ενεργιών), άπειρες φορές περισσότερο ο Θεός είναι ανώτερος» (Κεφ. μδ’ της α’ εκατοντ. Των θεολογ.). Και ο μύστης των μυστηρίων Διονύσιος λέει: «Όσο υπερέχουν από τα μη όντα τα όντα, ή άγια, ή θεία, ή κύρια, ή βασιλικά και πάλι από τα μετέχοντα οι αυτομετοχές, τόσο τοποθετείται υπεράνω όλων των όντων, ο υπεράνω όλων των όντων και όλων των μετεχόντων και μετοχών, ο αμέθεκτος αίτιος» (Περί θείων ονομ.). Γι’ αυτό και ο νους τότε κατέχεται από έρωτα˙ και νοιώθει υπέρμετρη έκστασι και σκιρτά στην
καρδιά και χορεύει στο πνεύμα˙ και στήνει παιάνες κρίνοντας ότι αυτό είναι η εκπλήρωσι του πόθου, η εν τω Θεώ πνευματική του θεωρία, όπως λέγει ο Χρυσορρήμων, ερμηνεύοντας το: «Θα ευφρανθώ και θα αγαλλιάσω με σένα (του θ’ ψαλμ.). «Γιατί τί σημαίνει θα ευφρανθώ με σένα; Διότι, λέει, τέτοιον Κύριο έχω˙ αυτό είναι γιε εμένα ηδονή, όπως πρέπει να την γνωρίζη, δεν αισθάνεται άλλη ηδονή˙ γιατί αυτό κυρίως είναι η ηδονή˙ όλα τα άλλα είναι μόνο ονόματα της ηδονής. Αυτή μεταφέρει τον άνθρωπο στον ουρανό˙ και απαλλάσσει την ψυχή από το σώμα˙ αυτή της δίνει φτερά για τον ουρανό˙ αυτή ανεβάζει πάνω από τα πράγματα του βίου˙ αυτή τον απαλλάσσει από την κακία».
Ο νους γίνεται σαν κάτι το νοητό, και η καρδιά σαν κάτι το αγαπητό.
Και επειδή ο νους κατά τον φιλόσοφο Αριστείδη γίνεται σαν κάτι το νοητό και βάφεται και γίνεται τέτοιος (κατ’ ενέργεια δηλ. και όχι κα’ ουσία), που είναι και εκείνα τα οποία βλέπει, κατά τον όσιο Πέτρο από την Δαμασκό και τον θείο Κάλλιστο,2 γι’ αυτό, βλέποντας αυτές τις τελειότητες του Θεού, αλλοιώνεται και αυτός και γίνεται τέτοιος κατ’ ενέργεια και θεία χάρι, όπως είναι αυτές. Για παράδειγμα, από την θεία σοφία, γίνεται και αυτός σοφός από την αγιότητα, αγαθός από την απλότητα, απλός από το θείο φως, φωτεινός και ούτω καθ’ εξής από όλα τα άλλα γίνεται τέτοιος που είναι κατ’ ενέργεια και χάρι. Επομένως, πώς είναι δυνατόν να μην χαίρεται τότε, όταν βλέπη τον εαυτό του αλλοιωμένο με την καλλίτερη αλλοίωσι και ανάμεσα στους θνητούς να πλουτίζη με την ευτυχία των αθανάτων;3 Πώς είναι δυνατόν να μην αγάλλεται όταν βλέπη τον εαυτό του να αρπάζεται από τον Θεό ή ο Θεός να αρπάζεται από τον εαυτό του; Και επειδή η αγάπη από την φύσι της κάνει την καρδιά τέτοια, όπως είναι και αυτό που αγαπά, πώς είναι δυνατόν
τότε να μην ευφραίνεται ο άνθρωπος που αγαπά τις θείες τελειότητες, όταν βλέπη την καρδιά του να μεταμορφώνεται σε εκείνο το οποίο είναι ο αγαπητός του Θεός και να μην λέη και αυτός όπως ο Παύλος: «Δεν ζω πλέον εγώ, αλλά ζη μέσα μου ο Χριστός»;
Η δοξολογία του Θεού προκύπτει από την απαρίθμησι των τελειοτήτων του Θεού. Ο Θεός είναι καταληπτός και ακατάληπτος.
Και μάλιστα πώς είναι δυνατόν τότε ο νους να μην γίνη γεμάτος και να μην ξεχειλίζη από χαρά, όταν στοχασθή ότι, όσο απαριθμεί και βλέπει και μελετά αυτές τις φυσικές τελειότητες και τα προσόντα του Θεού, συγχρόνως τόσο δοξολογεί και υμνεί τον ίδιο τον Θεό που είναι ο φυσικός αίτιος αυτών των τελειοτήτων; Γιατί η δοξολογία του Θεού προκύπτει από την απαρίθμησι των προσόντων του Θεού σύμφωνα με τον Μέγα Βασίλειο, που λέγει: «Εγώ με τίποτε άλλο δεν θεωρώ την δόξα (του Αγίου Πνεύματος), παρά με την απαρίθμησι των θαυμάτων που υπάρχουν μέσα του». Και για να μιλήσω με συντομία, ο Θεός όντας κατά κάποιο τρόπο κατανοητός ως προς τις ενέργειες και τις τελειότητές του, αλλά ακατάληπτος όχι μόνο ως προς την ουσία του, αλλά και ως προς το άπειρο των θείων του τελειοτήτων ενώ ο νους όντας από την φύσι του φιλόκαλος και έχοντας έφεσι στο να νοή πάντοτε τα ανώτερα και άριστα, έλκεται από την ηδονή του καταληπτού των θείων τελειοτήτων και προσπαθεί με όλες του τις δυνάμεις να ανέβη στα υψηλότερα από αυτά.
Επειδή όμως δεν μπορεί, (γιατί, όντας πεπερασμένος, δεν μπορεί να χωρέση το άπειρο), γι’ αυτό σκεφτόμενος ότι αυτό το οποίο δεν μπόρεσε να κατανοήση είναι ανώτερο και πιο ευχάριστο από εκείνο το οποίο κατενόησε, για χάρι αυτού, θαυμάζει και απορεί και δεν ξέρει τι να κάνη από τον θαυμασμό του. Και θαυμάζοντας γεμίζει από θείους έρωτες και συνδαυλίζει διακαείς πόθους στην ψυχή, κάνοντας το κατανοητό του ακαταλήπτου φλόγα θείας αγάπης και ηδονής και την δυσκολία παροχή ερώτων, κατά τον άγιο Κάλλιστο. Και με αυτόν τον θείο έρωτα καθαίρεται˙ και αφού καθαρθή γίνεται θεοειδής και αφού γίνη θεοειδής, τελειώνεται ως Θεός κατά χάρι, όπως λέει ο θεολόγος Γρηγόριος: «Νομίζω ότι αυτό γίνεται από τη μία μεριά για να προσελκύση με εκείνο που μπορεί να γίνη κατανοητό (διότι το εντελώς ακατανόητο απογοητεύει και εξουδετερώνει κάθε διάθεσι προσεγγίσεως. Από την άλλη για να προκαλή τον θαυμασμό με το ακατάληπτο. Με τον θαυμασμό να δημιουργή περισσότερο πόθο, με τον πόθο να καθαρίζη και με την κάθαρσι να κάνη τον νου μας
θεόμορφο. Και αφού γίνουμε τέτοιοι, τολμώ να πω, να συναναστρεφώμαστε με το θείο σαν συγγενείς. Και ο Θεός να ενώνεται με θεούς και να γίνεται γνωστός, τόσο ίσως, όσο ήδη γνωρίζει αυτούς που γνωρίζονται» (Λόγος εις τα Θεοφάνεια).
Υποσημειώσεις.
1. Και αν αγαπάς αναγνώστη, να μάθης πόσο άραγε μετείχαν όλα τα κτίσματα, νοητά και αισθητά, στα θεία προσόντα και τις τελειότητες του Θεού, σου απαντά σε αυτό εκείνος ο θεολογικώτατος και υψίνους Κάλλιστος, ότι όλα τα κτίσματα και όλη η θεία Γραφή, μετείχαν στο μέγεθος μιας σταγόνας από εκείνο το πέλαγος των τελειοτήτων του Θεού˙ και ακόμη ότι ο Θεός δεν δημιούργησε αυτόν τον κόσμο που φαίνεται σε μας ένδοξος και θαυμάσιος, για να δείξη όλη τη δική του σοφία και δύναμι και μεγαλοπρέπεια. Όχι! (Γιατί αν ήθελε αυτό, βέβαια και θα δημιουργούσε τόσους πολλούς κόσμους και θαυμαστούς και υπερφυσικούς, ώστε η ψυχή του ανθρώπου δεν θα μπορούσε να υποφέρη ούτε να ιδή την δόξα τους και την ομορφιά τους, αλλά θα έβγαινε αμέσως από το σώμα της από την μεγάλη έκπληξι και τον θαυμασμό). Αλλά δημιούργησε όλα τα κτίσματα και όλο τον κόσμο για την ωφέλεια των ανθρώπων και τόσο όσο ήταν αναγκαίο και κατάλληλο για κατοικία τους. Γιατί έτσι εκείνος το αναφέρει αυτολεξί στο ζ’ κεφάλαιο που σώζεται σε χειρόγραφα˙ «Όλα όσα νοητά
υπάρχουν στην κτίσι και όσα πνευματικά στη Γραφή, μαρτυρούν τη δόξα του Θεού και τη βασιλεία και σοφία και τη δύναμι και γενικά την μεγαλοπρέπειά τους˙ αλλά πόσο άραγε τη μαρτυρεί το κάθε ένα από αυτά και σε ποιό μέγεθος; Κάτι το ελάχιστο σαν σταγόνα στο πέλαγος και αυτό το οποίο παριστάνει η κτίσι και η Γραφή του Θεού, θα ήταν ανεπαίσθητο και σαν μικρή σταγόνα του απύθμενου και απείρου πελάγους… Διότι αν ο δημιουργός δεν άρχιζε τη γένεσι των όντων για χάρι της ανάγκης, αλλά μόνο για να φανή ο ίδιος δυνατός και σοφός και ένδοξος και μεγαλοπρεπής, θα μπορούσες να δης πολύ γρήγορα μύριους κόσμους αντί ενός μάλλον θα έβλεπες κόσμους όχι σαν αυτόν που βλέπεις τώρα, αλλά κάποιους ξένους, υπερφυσικούς και υπεράνω της νοήσεως, των οποίων γη δόξα και τη λαμπρότητα του κάλλους και τη σοφή ποικιλία, η ψυχή δεν θα μπορούσε εύκολα να αντέξη και θα ξέφευγε από το σώμα από έκπληξι. Ο Θεός θέλοντας να κάνη ένα έργο, δηλαδή τον άνθρωπο βασιλέα όσων βρίσκονται πάνω στην γη και σαν άλλο θεό στα κτίσματα του Θεού, προέβαλε
αυτόν τον κόσμο για ωφέλεια και χρησιμότητά του, εξαιρετικά εύκολα και αστραπιαία. Και αν θέλης αυτό να το διαπιστώσης, παρατήρησε το νοητό διάκοσμο των αγγέλων, αν έχης την δύναμι˙ και εκεί θα δης οπωσδήποτε, κάλλος και δόξα και σοφία και δύναμι, τα οποία για μας είναι όχι μόνο ανέκφραστα, αλλά και ακατανόητα. Και όμως εκείνος ο κόσμος και η τόση ποικιλία του και τα όσα θαυμάσια έχει, έγινε μόνο με ένα νεύμα του Θεού. Και αν αυτά έγιναν με ένα νεύμα, τι θα μπορούσε να γίνη αν ήταν δυνατόν να κινηθή όλη η δύναμι και η σοφία και η βούλησι του Θεού;… Γιατί το άπειρο δεν έχει όρια. Και στο μέρος που δεν υπάρχει, δεν υπάρχει ούτε κίνησι, αλλά εκροή, για να το πω έτσι, ενέργειας και δυνάμεως που προπορεύεται της ουσίας και αυτά εν μέρει».
2. Τα λόγια του θείου Καλλίστου είναι τα εξής: «Είναι στη φύσι του νου να γίνεται τέτοιος σαν την ενέργεια την οποία βλέπει. Γιατί όπως δηλώνει και η θεολόγος φωνή του θείου Γρηγορίου, που λέγει ότι ο νους μπορεί να δη και να πάθη την λεγόμενη λαμπρότητα του Θεού. Γιατί αυτό που ο νους είδε, αυτό και έπαθε ή τέτοιος έγινε» (Κεφ. ιθ’ σελ. 1120)>
3. Λέγει και ο θείος Αυγουστίνος: «Εάν αγγίξετε τον Θεό έστω και λίγο, αυτό είναι η μέγιστη μακαριότητα». Και ο Αριστοτέλης αποφαινόταν ότι είναι τιμιώτερο και γλυκύτερο το να γνωρίζη κανείς ατελώς τα θεία πράγματα, από το να γνωρίζη τελείως τα ανθρώπινα».
Από το βιβλίο: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Εκδότης: Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Αγίου Ορους. Μάιος 2013. Επιμέλεια: Ιερομόναχος Βενέδικτος (Αγιορείτης).
Η/Υ επιμέλεια: Σοφίας Μερκούρη.
