Στη διάρκεια του πρώτου έτους της διακονίας του Χρυσοστόμου στη Σμύρνη έλαβε χώρα ένα γεγονός μεγάλης σπουδαιότητας τόσο για τον ίδιο τον ιεράρχη όσο και για την ιστορική Μητρόπολη της Ιωνίας. Το γεγονός αυτό ήταν η εις επίσκοπον χειροτονία το Χρυσοστόμου Χατζησταύρου.
Πνευματικό ανάστημα του αγίου, ο Χατζησταύρου είχε διατελέσει Αρχιδιάκονος και αρχιερατικός επίτροπος της ιεράς μητροπόλεως Δράμας την περίοδο 1902 -1907. Υπήρξε ο πιο στενός συνεργάτης του Χρυσοστόμου στη Μακεδονία με έντονη εθνική δράση στη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα, για την οποία διώχθηκε από τις οθωμανικές αρχές. Ωστόσο, για να αποφύγει την καταδίκη του σε φυλάκιση, απομακρύνθηκε από τη Δράμα και εγκαταστάθηκε αρχικά στην Ξάνθη και έπειτα στην Κωνσταντινούπολη. Από εκεί μετέβη στη Λωζάνη της Ελβετίας, όπου πραγματοποίησε ευρύτερες σπουδές, συμπληρώνοντας την πλούσια εκκλησιαστική παιδεία που είχε λάβει στη Θεολογική σχολή της Χάλκης.1
Όταν ο Χατζησταύρου επέστρεψε από την Ελβετία, ο Χρυσόστομος είχε ήδη εκλεγεί μητροπολίτης Σμύρνης, απ’ όπου τον κάλεσε και πάλι κοντά του. Αφού τον χειροτόνησε πρεσβύτερο, δίνοντάς του το όνομα Χρυσόστομος,2 του ανέθεσε τα καθήκοντα του Πρωτοσυγκέλλου. Την ίδια χρονιά ο ιεράρχης εισηγήθηκε την εκλογή του ως βοηθού επισκόπου της ιεράς Μητροπόλεως Σμύρνης. Στις 4 Δεκεμβρίου 1910, η σύνοδος του πατριαρχείου εξέλεξε, σε ηλικία μόλις τριάντα ετών, τον αρχιμανδρίτη Χρυσόστομο Χατζησταύρου βοηθό επίσκοπο του μητροπολίτη Σμύρνης, υπό τον τίτλο της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης επισκοπής Τράλλεων.3
Στις 26 Δεκεμβρίου 1910 ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, συμπαραστατούμενος από τον επίσκοπο Χρυστουπόλεως Ιάκωβο και τον επίσκοπο πρώην Ανέων Κωνσταντίνο, τέλεσε τη χειροτονία του εψηφισμένου επισκόπου Τράλλεων Χρυσόστομο. Η χειροτονία έλαβε χώρα στον ιερό ναό της αγίας Φωτεινής Σμύρνης και αποτέλεσε την αρχή μιας μακράς και λαμπρής αρχιερατικής διακονίας στο οικουμενικό πατριαρχείο και την εκκλησία της Ελλάδος.
Η ζωή του μεγάλου αυτού εκκλησιαστικού άνδρα, ο οποίος έλαβε και τους τρεις βαθμούς της ιερωσύνης από τα τίμια χέρια του ιερομάρτυρα Χρυσοστόμου, υπήρξε πολυκύμαντη. Αφού προήχθη σε μητροπολίτη Φιλαδελφείας (1913) και σε μητροπολίτη Εφέσου (1922), βρέθηκε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή στην Αθήνα. Εκεί, διορίσθηκε αντιπρόσωπος του οικουμενικού πατριαρχείου, μεριμνώντας για την ανακούφιση των εκατοντάδων χιλιάδων κατατρεγμένων προσφύγων4. Έπειτα, εξελέγη μητροπολίτης Ρόδου (1924), ωστόσο, οι ιταλικές αρχές κατοχής της Δωδεκανήσου δεν επέτρεψαν την εγκατάστασή του στο νησί. Ακολούθως, τοποθετήθηκε για λίγους μήνες μητροπολίτης Βεροίας και Ναούσης, απ’ όπου κατεστάθη Μητροπολίτης της νεοσύστατης τότε μητροπόλεως Φιλίππων και Νεαπόλεως (1924), την οποία διαποίμανε τριάντα οκτώ χρόνια. Το 1962 εξελέγη αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, σε μια ταραγμένη και δύσκολη εποχή, επιβάλλοντας με το κύρος και την προσωπικότητά του την ειρήνη και την ομόνοια στους κόλπους της ελλαδικής Εκκλησίας. Στις 10 Μαΐου 1967, με νομοθετικό διάταγμα της δικτατορίας των συνταγματαρχών, ο Χρυσόστομος Β’ απομακρύνθηκε αντικανονικά από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο των Αθηνών. Εκοιμήθη στις 9 Ιουνίου 1968, Κυριακή της Πεντηκοστής.5
Υποσημειώσεις.
1. Η εναίσιμη (διδακτορική) διατριβή του Θεμιστοκλή Χατζησταύρου στη Θεολογική σχολή της Χάλκης είχε θέμα «Αι ησυχαστικαί έριδες του ΙΔ’ αιώνος» και αποτέλεσε την πρώτη μελέτη Έλληνα ορθόδοξου θεολόγου για τη θεολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά στη νεότερη εκκλησιαστική ιστορία, βλ. Ζιάγκος, ό. π., σ. 5 – πρβ. Σταυρίδου 1988, σ’. 274.
2. Ο Θεμιστοκλής Χατζησταύρου είχε αρχίσει να χρησιμοποιεί το όνομα Χρυσόστομος ήδη από το 1907, βλ. Το αρχείον, τ. Α’, σ’. 326
3. ΕΑ Λ (1910) 383.
4. ΕΑ ΜΓ (1923) 29.
5. Εκκλησία ΜΕ (1968) 270-272.
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
