Σε σύγχρονη πηγή – την Ελληνική Νομαρχία βρίσκεις την παρακάτω επικριτική αποστροφή: «Μάλιστα δε συ, ώ πατριάρχα, οπού ως κεφαλή της εκκλησίας σέβεσαι παρά πάντων και τιμάσαι, προσπάθησον να διορθώσης τα κακά, οπού επροξένησεν η αμέλειά σου» Ελληνική Νομαρχία, βιβλ. 4ο, σελ. 136. Και να δεχτείς ότι υπονοείται οπωσδήποτε ο Γρηγόριος Ε’ και να παραβλέψεις την εσωτερικήν αντίφαση του κειμένου για τον πατριάρχη πως και «κακά επροξένησεν και σέβεται παρά πάντων και τιμάται», οι επικρίσεις και οι κατηγορίες γενικά και αόριστα μια απροσδιόριστη αμέλεια βρίσκεις να καταλογίζουν στο Γρηγόριο Ε’ και να του αναγνωρίζουν αντικειμενικά και υποκειμενικά δυνατότητα και διάθεση επανορθώσεως.
Σε χρόνια μεταγενέστερα και μάλιστα στον 20ο αιώνα – ένα αιώνα και πλέον μετά τα γεγονότα και το μαρτύριο του Γρηγορίου Ε’ – συναντάς πλήθος επικρίσεων και κατηγοριών. Λ.χ. σε έργο του Γιάννη Κορδάτου θα διαβάσεις: «Για το Γρηγόριο Ε’ η ελληνική ιστοριογραφία είπε τα μεγαλύτερα ψέματα κι έγραψε, από εθνικιστική σκοπιμότητα, τους μεγαλύτερους ύμνους. Κι όμως ο Γρηγόριος Ε, δεν έχει κανένα δικαίωμα για κανέναν τίτλο εθνικής δράσης μέσα στη νεοελληνική ιστορία. Ήταν σ’ όλες του τις πατριαρχείες και ίσαμε τις τελευταίες στιγμές της ζωής του ο πιο πιστός προστάτης και φανατικός φύλακας του φεουδαρχισμού. Καταδίωξε όσο κανένας άλλος μέσα στα πλατειά λαϊκά στρώματα και στάθηκε βράχος ακλόνητος μπροστά στις νέες δημοκρατικές ιδέες. Γι’ αυτό πολέμησε το Ρήγα, αντέδρασε στη φιλική εταιρεία και αφώρισε το Εικοσιένα. Αυτή είναι η μόνη αλήθεια, που άρχισε τώρα τελευταία σιγά – σιγά να ομολογιέται και από τους νέους αστούς ιστοριογράφους μας» Γ. Κορδάτου, Ρήγας Φεραίος και Βαλκανική ομοσπονδία, σελ. 143.
Στα βιβλία του Γιάννη Σκαρίμπα έχεις επικρίσεις και ενδεικτικά θ’ ανέφερες τα εξής: «Οι επακολουθήσασες δύο «εξορίες» του 1798 και 1808) δεν οφείλονταν στην (κατά τους ιστορικούς ωραιολόγους μας) τάχα εθνοπρεπή στάση του Παναγιωτάτου ενάντια στο Διβάνι, αλλά στις υπό τον γενικό τίτλο «οι λύκοι μεταξύ τους» καλογεροφαναριώτικες αλληλομηχανορραφίες και άλλα δόκανα. Το έμβλημα όλων αυτών ήταν «η εξόντωσή σου ανάδειξή μου!»… Όσο για το άδικο κρέμασμά του από τους τούρκους… γιαγνίς ολντού – (=έγινε λάθος)… Το ιερατείο ήταν τουρκογλύφτες…. Και το να από ένα τέτοιο «κατεστημένικο» παπαδαριό, περίμενε το 21 εθνική έξαρση και χρέος, είναι σαν να του ζήταε νάφηνε το γάμο για να πάει για πουρνάρια» Γ. Σκαρίμπα, το 21 και η αλήθεια, τόμ. α’, σελ. 34, 40, 30.
Αλλά τις περισσότερες και εντυπωσιακότερες επικρίσεις – κατηγορίες με απόλυτη διατύπωση βρίσκεις στο βιβλίο του Γ. Καρανικόλα: «Ήταν σκοταδιστής, τουρκόφιλος, μισέλληνας, αντιδραστικός. Συνεργός στη δολοφονία του Ρήγα Φεραίου. Διώκτης του Αδ. Κοραή. Πολέμιος των θετικών επιστημών. Ραδιούργος. Αφοριστής της επανάστασης και κάθε εξέγερσης που προηγήθηκε. Αφοριστής του Αλ. Υψηλάντη και του Μιχαήλ Βόδα. Έκανε ό,τι μπορούσε για να καταπνιγεί ο ιερός αγώνας. Αν ο τουρκικός όχλος το θανάτωσε, γιατί δεν είχε επίγνωση πόσο ήταν χρήσιμος, ή και αν ο σουλτάνος ήταν σύμφωνος για το θάνατό του, αυτό δε σημαίνει καθόλου ότι ήταν εθνομάρτυς» Γ. Καρανικόλα, ρασοφόροι συμφορά του έθνους, σ. 78 – 79.
Μετριοπαθέστερη οπωσδήποτε μα επίκριση πάντοτε έχεις και από τον καθηγητή Α. Τσιριντάνη: «Ο Γρηγόριος Ε’ δεν ήθελε επανάσταση, γιατί δεν πίστεψε σ’ αυτήν. Επίστεψε ότι χωρίς κανένα φίλο – σύμμαχο θα κατέληγε σ’ αποτυχία και γι’ αυτό έκανε τον αφορισμό. Ευτυχώς τα γεγονότα τον έβγαλαν λαθεμένο. Αλλά αν δεν ήταν προφήτης… ας θυμηθούμε το Βαλαωρίτη, Μην λησμονείτε το σχοινί, παιδιά, του πατριάρχη». Α. Τσιριντάνη, εμείς οι Έλληνες, σελ. 106.
Συνεχίζεται. …
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
