«Πεντηκοστήν εορτάζομεν
και Πνεύματος επιδημίαν
και προθεσμίαν επαγγελίας
και ελπίδος συμπλήρωσιν˙
και το μυστήριον όσον;
Ως μέγα τε και σεβάσμιον.
Διο βοώμέν σοι˙
Δημιουργέ του παντός.
Κύριε δόξα σοι».
Κ. Πρίγγος: «Κύριε εκέκραξα… Πεντηκοστήν εορτάζομεν» (Δίσκος γραμμοφώνου) – YouTube
Αυτόν τον θαυμάσιο ύμνο θέτει η Εκκλησία μας σαν προπύλαιο στην εορτή της Πεντηκοστής. Και σ’ αυτόν ανακεφαλαιώνει το «μέγα και σεβάσμιον» μυστήριον, το οποίον πανηγυρίζει: Την συμπλήρωσι της ελπίδος, την προθεσμία της επαγγελίας, την επιδημία του Πνεύματος του αγίου. Γιατί πράγματι το εορταζόμενο γεγονός, η επιφοίτησις του αγίου Πνεύματος στους αποστόλους του Χριστού, αποτελεί το τέλος και το επιστέγασμα όλου του έργου της σωτηρίας. Όλο το έργο του Χριστού, η έλευσις, η διδασκαλία, το πάθος, η ανάστασις, η ανάλυψις απέβλεπαν σ’ αυτό: στην έλευσι του αγίου Πνεύματος στον κόσμο, στην νέα δημιουργία. Ακριβώς για το λόγο αυτό, στο τροπάριο που ακούσαμε και σε όλη την υμνογραφία της Πεντηκοστής ανυμνείται ο δημιουργός του παντός, ο Πατήρ, που δια του Λόγου, του Υιού της αγάπης Του, εν αγίω Πνεύματι δημιουργεί τον κόσμο, αναδημιουργεί , ξανακτίζει την κτίσι και την μεταβάλλει σε νέα, την ανακαίνίζει.
Έτσι η ημέρα αυτή συνδέει την ανάμνησι της γενεθλίου ημέρας του νέου κόσμου, με την ανάμνησι της γενεθλίου ημέρας του παλαιού. Τις δύο γεννήσεις, την φυσική και την υπερφυσική. Στην πρώτη μας μεταφέρουν οι πρώτες γραμμές της Βίβλου: «Η δε γη ήν αόρατος και ακατασκεύαστος και σκότος επάνω της αβύσσου και πνεύμα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος. Και είπεν ο Θεός˙ Γενηθήτω φως. Και εγένετο φως. Και είδεν ο Θεός το φως ότι καλόν».1 Στην δευτέρα συμβαίνει το ίδιο. Επάνω στην άμορφο ύλη των εθνών και στο σκότος της πλάνης, εκχύνεται η βιαία πνοή του Πνεύματος του Θεού. Ο Λόγος Του ανακαινίζει την παλαιωθείσα κτίσι. «Πάρθοι και Μήδοι και Ελαμίται και οι κατοικούντες την Μεσοποταμίαν, Ιουδαίαν τε και Καππαδοκίαν, Πόντον και την Ασίαν, Φρυγίαν τε και Παμφυλίαν, Αίγυπτον και τα μέρη της Λυβίης της κατά Κυρήνην… Ρωμαίοι, Ιουδαίοι τε και προσήλυτοι, Κρήτες και Άραβες»2 είναι η νέα άβυσσος, το γέννημα της διασποράς, της κατατμήσεως και της αποσυνθέσεως του κόσμου. Επάνω από αυτούς τώρα επιφέρεται το Πνεύμα του Θεού και ο Λόγος Του καλεί όλους εις συμφωνίαν, εις ενότητα Πνεύματος αγίου, εις το φως. «Ο ειπών εκ σκότους φως λάμψαι»,3 τους καλεί να επιστρέψουν «από σκότους εις φως»4 να γίνουν «φως εν Κυρίω».5 Και η αναχώνευσις γίνεται με τας πυριμόρφους γλώσσας του αγίου Πνεύματος, που διεμερίσθησαν στους αποστόλους . «Και ώφθησαν αυτοίς διαμεριζόμεναι γλώσσαι ωσεί πυρός». 6 Η γλώσσα , το σύμβολο, το αποτέλεσμα και το αίτιο του χωρισμού, γίνεται τώρα σύμβολο ενότητος, της εν αγίω Πνεύματι ενότητος του νέου λαού του Θεού. Ο εγκαινισμός του Πνεύματος συμβολίζεται με την καινουργία των γλωσσών. Δια του Χριστού εν αγίω Πνεύματι λαλείται τώρα το μυστήριο της αιωνίου σωτηρίας. Αυτό ακριβώς υπογραμμίζει το δεύτερο στιχηρό του εσπερινού της Πεντηκοστής του α΄ ήχου:
«Γλώσσαις αλλογενών
εκαινούργησας, Χριστέ, τους σους μαθητάς,
ίνα δι’ αυτών σε κηρύξωσι
τον αθάνατον Λόγον και Θεόν,
τον παρέχοντα ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος».
Ο λαός λοιπόν του Θεού, η Εκκλησία , εορτάζει κατά την Πεντηκοστή την γέννησί της. Την γενέθλιο ημέρα της, αλλά και αυτό το μυστήριο της ιδίας της ζωής της. Γιατί η Εκκλησία του Χριστού δεν έζησε το μυστήριο της Πεντηκοστής σε μία στιγμή χρόνου κατά το μακάριο εκείνο έτος και την ιστορική εκείνη ημέρα, που «επλήσθησαν» οι μαθηταί «Πνεύματος αγίου». Αλλά το ζη καθημερινώς, διαρκώς, σε κάθε στιγμή χρόνου, από την ημέρα εκείνη την γενέθλιο μέχρι της συντελείας του αιώνος. Γιατί το Πνεύμα το άγιον ήλθε τότε και έκτοτε μένει και θα μένη εις τον αιώνα στον κόσμο για να συγκροτή την Εκκλησία . Πνεύμα και Εκκλησία είναι αδιασπάστως ημωμένα. Το άγιον Πνεύμα είναι η ψυχή, η ζωή, η ύπαρξις της Εκκλησίας, της εν αγίω Πνεύματι καινής ζωής. Σ’ αυτό οφείλεται η ενότης , η αγιότης, η καθολικότης της Εκκλησίας. Από αυτό πηγάζουν τα χαρίσματα, οι θεσμοί, η πίστις και η θεολογία της Εκκλησίας. Την βιαία Του πνοή και την πυρίμορφο δρόσο Του αισθάνεται σε κάθε βήμα, σε κάθε εκδήλωσι, σε κάθε κίνησί της. Από αυτό πηγάζουν οι υπερφυσικές ενέργειες των μυστηρίων, που ζωογονούν, τροφοδοτούν και αγιάζουν το σώμα της . Αυτό θεολογεί και ο ποιητής του τρίτου στιχηρού του εσπερινού:
«Πάντα χορηγεί το Πνεύμα το άγιον˙
βρύει προφητείας,
ιερέας τελειοί,
αγραμμάτους σοφίαν εδίδαξεν,
αλιείς θεολόγους ανέδειξεν
όλον συγκροτεί τον θεσμόν της Εκκλησίας.
Ομοούσιε και ομόθρονε
τω Πατρί και τω Υιώ,
Παράκλητε, δόξα σοι».
Πάντα χορηγεί το Πνεύμα το άγιον – χορός αδελφών Ι. Μ. Ορμύλιας Χαλκιδικής (YouTube).
Στην ιστορική λοιπόν Πεντηκοστή, αλλά και στην διαρκή Πεντηκοστή, στην οποία ζη η Εκκλησία , θα μας μεταφέρη κατά την επέτειο του γεγονότος αυτού. Θα μας καλέση να κλίνωμε τα γόνατα στας αυλάς του Κυρίου και να προσκυνήσωμε την αήττητο δύναμί Του, να δοξολογήσωμε την αγία Τριάδα, που φωτίζει και αγιάζει τις ψυχές μας. Και στην στάσι αυτή της ταπεινώσεως, της κλίσεως των γονάτων και του αυχένος, να υποδεχθούμε την χάρι του Παρακλήτου. Να ανανεώσωμε και να αναρριπίσωμε την θέσι μας και την υπόστασί μας σαν μελών της Εκκλησίας, σαν ναών του αγίου Πνεύματος. Ναών και σκευών καθαρών, δοχείων του Παρακλήτου , των οποίων κάθε σκέψις θα υπαγορεύεται από το Πνεύμα της σοφίας, κάθε ενέργεια από το Πνεύμα της συνέσεως, το αγαθόν, το ευθές, το νοερόν, το ηγεμονεύον, το καθαίρον τα πταίσματα. Το Πνεύμα το άγιον, το Κύριον και ζωοποιόν, το θείον , που θεοποιεί τους ανθρώπους , που δια της χάριτός Του μας μεταβάλλει σε «Θεούς κατά μέθεξιν».
Αυτό το υπερφυές γεγονός της επιφοιτήσεως του Παρακλήτου περιγράφουν τα τρία θαυμάσια τροπάρια των αίνων και του εσπερινού του δ΄ ήχου , που θα ακούσωμε. Αυτό το Πνεύμα εγκωμιάζουν και αυτού την χάρι επικαλούνται μαζί με το δοξαστικό του πλ. β΄ ήχου, με το οποίο κατακλείομε την εκπομπή μας:
«Παράδοξα σήμερον
είδον τα έθνη πάντα έν πόλει Δαυίδ,
ότε το Πνεύμα κατήλθε το άγιον
εν πυρίναις γλώσσαις,
καθώς ο θεηγόρος Λουκάς απεφθέγξατο.
Φησί γαρ˙ Συνηγμένων των μαθητών του Χριστού,
εγένετο ήχος, καθάπερ φερομένης βιαίας πνοής,
και επλήρωσε τον οίκον, ού ήσαν καθήμενοι˙
και πάντες ήρξαντο φθέγγεσθαι
ξένοις ρήμασι, ξένοις δόγμασι,
ξένοις διδάγμασι της αγίας Τριάδος».
«Το Πνεύμα το άγιον,
ήν μεν αεί και έστι και έσται
ούτε αρξάμενον ούτε παυσόμενον,
άλλ’ αεί Πατρί και Υιώ συντεταγμένον
και συναριθμούμενον.
Ζωή και ζωοποιούν˙
φως και φωτός χορηγόν˙
αυτάγαθον και πηγή αγαθότητος˙
δι’ ού Πατήρ γνωρίζεται
και Υιός δοξάζεται
και παρά πάντων γινώσκεται,
μία δύναμις, μία σύναξις,
μία προσκύνησις της αγίας Τριάδος».
«Το Πνεύμα το άγιον,
φως και ζωή και ζώσα πηγή νοερά,
Πνεύμα σοφίας, Πνεύμα συνέσεως˙
αγαθόν, ευθές, νοερόν,
ηγεμονεύον, καθαίρον τα πταίσματα.
Θεός και θεοποιούν˙
πύρ εκ πυρός προϊόν˙
λαλούν, ενεργούν,
διαιρούν τα χαρίσματα˙
δι’ ού προφήται άπαντες
και Θεού απόστολοι
μετά μαρτύρων εστέφθησαν.
Ξένον άκουσμα, ξένον θέαμα,
πύρ διαιρούμενον, εις νομάς χαρισμάτων».
«Βασιλεύ ουράνιε,
Παράκλητε, το Πνεύμα της αληθείας,
ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών,
ο θησαυρός των αγαθών και ζωής χορηγός˙
ελθέ και σκήνωσον εν ημίν
και καθάρισον ημάς από πάσης κηλίδος
και σώσον, αγαθέ, τας ψυχάς ημών».
Παράδοξα σήμερον (αίνοι της Πεντηκοστής) – Χρύσανθος Θεοδοσόπουλος (YouTube).
Βασιλεύ Ουράνιε (Δοξαστικό των Αίνων Κυριακής της Πεντηκοστής) – Θρασύβουλος Στανίτσας (YouTube).
(13 Ιουνίου 1970)
Υ Π Ο Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ
1. Γενέσ. 1, 2 – 4.
2. Πράξ. 2, 9 – 11.
3. Β΄Κορ. 4, 6.
4. Πράξ. 26, 18.
5. Εφεσ. 5, 8.
6. Πράξ. 2, 3.
(Από το βιβλίο Λογική Λατρεία, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1984).
Παράβαλε και:
Του Οσίου Πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου – ερμηνεία εις τους κανόνας της Πεντηκοστής.
Εορτή της Πεντηκοστής: η Ευαγγελική Περικοπή της Θ. Λ., και Λόγος εις την Πεντηκοστήν – Λέοντος του σοφού Βασιλέως.
Κυριακή της Πεντηκοστής: το Αποστολικόν Ανάγνωσμα της Θ. Λ., «Ο Μέγας Σύμμαχος», λόγος του αειμνήστου Μητροπ. Νικαίας Γεωργίου Παυλίδου.
Εορτή της Πεντηκοστής: Υμνολογική εκλογή και τα Λειτουργικά Αναγνώσματα της Εορτής.
Του Οσίου πατρός ημών Βασιλείου του Μεγάλου – για το Άγιον Πνεύμα.
Η πίστις της Ορθοδόξου Εκκλησίας περί του Αγίου Πνεύματος και το πρόβλημα του Filioque – Ιωάννου Δ. Ζηζιούλα και Νικολάου Μητσοπούλου.
Η Πεντηκοστή – Μητρ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, Ιεροθέου.
Αγίου Ρωμανού του μελωδού – κοντάκιον εις την Αγίαν Πεντηκοστήν.
«Πεντηκοστήν εορτάζομεν.» Το συναξάριο μιας εορτής που άρχισε, μα δεν τελείωσε (κείμενο και αρχείο ήχου, mp3)!
Ο ΧΑΡΙΤΟΔΟΤΗΣ.
Κοινωνία Πνεύματος.
Του Οσίου Πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία Δ. εις τας Πράξεις Αποστόλων, ομιλία εις την Πεντηκοστήν.
Του Οσίου πατρός ημών Γρηγορίου του παλαμά – ομιλία ΚΔ., εις την κατά την Πεντηκοστήν τελεσθείσαν φανέρωσιν και διανομήν του Θείου Πνεύματος.
Λόγος εις την ημέραν του Αγίου Πνεύματος – Αγίου Λουκά Αρχιεπισκόπου Συνφερουπόλεως της Κριμαίας.
Οι Καρποί του Αγίου Πνεύματος – ηχογραφημένη ομιλία του αειμνήστου Δημητρίου Παναγόπουλου (αρχείο ήχου, mp3).
Λ. Ουσπένσκυ: η Εικόνα της Πεντηκοστής.
Του Οσίου πατρός ημών Ιωάννου του Δαμασκηνού – λόγος Α’ περί της Αγίας Τριάδος.
Του Οσίου πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου – ομιλία ΝΑ’ εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, (Ζ, 37 – 44, εις την Ευαγγ. Περικοπή της Θ.Λ. της Πεντηκοστής).
Οι Πύρινες Γλώσσες (video).
