Όταν αυτοκράτωρ της Ρώμης ήτο ο Τιβέριος, πλησίον των εκβολών του Ιορδάνου ποταμού, το 28 ή 29 μ•Χ•, ένας άνθρωπος άρχισε το κήρυγμά του. Ιωάννης ήταν το όνομά του. Οι προφήται της Παλαιάς διαθήκης είχαν μιλήσει γι’ αυτόν και η γέννησίς του ήταν θαύμα και θέλημα του Θεού. Επί πεντακόσια έτη δεν είχε φανή προφήτης του Θεού εις την Παλαιστίνη. Για τούτο το κήρυγμα του Ιωάννου επέσυρε την προσοχή του πλήθους.
Οι κατωτέρω στίχοι, που αφιερώνουν Οι ιεροί Ευαγγελισταί εις την προσωπικότητα του Προδρόμου, θα μας βοηθήσουν εις την κατανόησιν της μεγάλης αυτής μορφής, της θέσεώς της εις την Εκκλησίαν και της αγίας εικόνος της.
«Αρχή του ευαγγελίου Ιησού Χριστού, Υιού του Θεού. Ως γέγραπται εν τοις προφήταις, ιδού εγώ αποστέλλω τον άγγελόν μου προ προσώπου σου, ος κατασκευάσει την οδόν σου έμπροσθέν σου… εγένετο Ιωάννης βαπτίζων εν τη ερήμω κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εις άφεσιν αμαρτιών… Ην δε ο Ιωάννης ενδεδυμένος τρίχας καμήλου και ζώνην δερματίνην περί την οσφύν αυτού, και εσθίων ακρίδας και μέλι άγριον…Ιδών δε πολλούς των Φαρισαίων και Σαδδουκαίων ερχομένους επί το βάπτισμα αυτού είπεν αυτοίς… Ήδη δε και η αξίνη προς την ρίζαν των δένδρων κείται παν ουν δένδρον μη ποιούν καρπόν καλόν εκκόπτεται και εις πυρ βάλλεται…
Ο… Ηρώδης κρατήσας τον Ιωάννην έδησεν αυτόν και έθετο εν φυλακή δια Ηρωδιάδα την γυναίκα Φιλίππου του αδελφού αυτού. Έλεγε γαρ αυτώ ο Ιωάννης• ουκ έξεστί σοι (=δεν σου επιτρέπεται) έχειν αυτήν… Γενεσίων δε αγόμενων του Ηρώδου ωρχήσατο η θυγάτηρ της Ηρωδιάδος εν τω μέσω και ήρεσε τω Ηρώδη• όθεν μεθ’ όρκου ωμολόγησεν αυτή δούναι ο εάν αιτήσηται. Η δε… δος μοι, φησίν, ώδε επί πίνακι την κεφαλήν Ιωάννου του βαπτιστού… Και πέμψας απεκεφάλισε τον Ιωάννην εν τη φυλακή. Και ηνέχθη η κεφαλή αυτού επί πίνακι και εδόθη τω κορασίω, και ήνεγκε τη μητρί αυτής» (Μαρκ.1,1-6, Ματθ. 3, 7.10. 14, 3-11).
Όπως βλέπομεν εις το ανωτέρω κείμενο, το μήνυμα της σωτηρίας που έφερε ο Χριστός εις τον κόσμον, συνδέεται με την εμφάνισι του Προδρόμου. Αυτός είναι ο «άγγελος», δηλαδή ο αγγελιαφόρος, ο οποίος συμφώνως προς την προφητείαν του προφήτου Μαλαχίου (3, 1) απεστάλη δια να προετοιμάση τον δρόμον του Κυρίου και να προπαρασκευάση τας ψυχάς των ανθρώπων προς υποδοχήν Του. Είναι η «ωραία τρυγών και χελιδών ηδύλαλος», που προεμήνυσε την θείαν άνοιξιν, δηλαδή τον Χριστόν.
Και άλλοι προφήται μίλησαν δια τον Μεσσία. Ο Τίμιος Πρόδρομος όμως είναι ο τελευταίος, ο μεγαλύτερος και ο σεβασμιώτερος της ηρωικής παρατάξεως των προφητών. Είναι, όπως λέγει ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων (+386), «ο μέγιστος μεν εν προφήταις, αρχηγός δε της καινής διαθήκης, και τρόπον τινά συνάπτων αμφοτέρας εν αυτώ τας διαθήκας, παλαιάν τε και καινήν» (Κατήχησις 10,19). Δεν κήρυξε απλώς τον Χριστόν, αξιώθηκε να Τον δείξη εις τα πλήθη, να Τον βαπτίση και να Τον κηρύξη εις τον κόσμον των νεκρών. Τέλος δια τον νόμον του Κυρίου και την αλήθειάν Του έχυσε και το αίμα του. Δικαίως λοιπόν είπε δι‘ αυτόν ο Κύριος: «Αμήν λέγω υμίν, ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου του βαπτιστού» (Ματθ. 11,11).
Την θαυμαστήν ζωήν του Τιμίου Προδρόμου, το κήρυγμά του δια τον Κύριον, τον ζήλον του και την παρρησίαν του παρουσιάζει ωραιότατα το τρίτον Κάθισμα του Όρθρου της εορτής της αποτομής της τιμίας κεφαλής του (29 Αύγουστου). Είναι το τροπάριον τούτο μία σύντομος βιογραφία του Βαπτιστού εις ποιητικήν γλώσσαν και ψάλλεται εις τον πλ. δ’ ήχον:
«Εκ της στείρας εκλάμψας ψήφω Θεού και δεσμά διαρρήξας γλώσσης πατρός, έδειξας τον ήλιον, εωσφόρον αυγάζοντα• και λαοίς εν ερήμω τον Κτίστην εκήρυξας, τον αμνόν τον αίροντα του κόσμου τα πταίσματα• όθεν και προς ζήλον βασιλέα ελέγξας, την ένδοξον κάραν σου απετμήθης, αοίδιμε Ιωάννη πανεύφημε. Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ των πταισμάτων άφεσιν δωρήσασθαι τοις εορτάζουσι πόθω την αγίαν μνήμην σου».
Η θέσιςτού Τιμίου Προδρόμου εις την Εκκλησίαν είναι τιμητική. Εις τας δεήσεις και τας προσευχάς αναφέρεται μετά την Μητέρα του Κυρίου. Με αυτήν πλαισιώνει τον Παντοκράτορα Κύριον εις την εικόνα της δεήσεως ή του Τριμόρφου. (Έτσι λέγεται η εικών, που παρουσιάζει τον Χριστόν εις το μέσον με την Θεοτόκον εκ δεξιών Του και εξ αριστερών Του τον Άγιον Ιωάννην τον Πρόδρομον εις στάσιν δεήσεως). Ο Άγιος Πρόδρομος εικονίζεται παραπλεύρως του Κυρίου και εις το εικονοστάσιον ή τέμπλον, όπου τοποθετούνται και οι εικόνες της Θεοτόκου και του Αγίου ή της Αγίας του ναού.
Την μεγαλωσύνην του Προδρόμου αναγνωρίζει η Εκκλησία με τας εορτάς, που έχει αφιερώσει εις αυτόν. Μία ημέρα της εβδομάδος, η Τρίτη, είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένη εις αυτόν. «Αυτόν λοιπόν τον επίγειο άγγελο και τον ουράνιο άνθρωπο», γράφει ο Καθηγητής Ι. Φουντούλης, «επαξίως τιμά η Εκκλησία του Χριστού. Εορτάζει τα μαρτυρούμενα από την Καινή διαθήκη γεγονότα του βίου του, πάλι σε σύνδεσμο με τα αντίστοιχα γεγονότα του βίου του Σωτήρος. Την σύλληψή του στις 23 Σεπτεμβρίου, εξ μήνες πριν από τον Ευαγγελισμό, που έγινε «τω μηνί τω έκτω» από την σύλληψι της Ελισάβετ της μητρός του Προδρόμου. Την γέννησί του στις 24 Ιουνίου, εξ μήνες πριν από τα Χριστούγεννα. Ίσως και η μνήμη του θανάτου του στις 29 Αυγούστου δεν είναι άσχετη προς την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού… Γιατί όχι μόνο την σύλληψι και την γέννησι του Βαπτιστού η Εκκλησία συνέδεσε με το ρόλο του Ιωάννου σαν προδρόμου της συλλήψεως και της γεννήσεως του Χριστού, αλλά και σ’ αυτόν τον θάνατό του έδωσε προδρομικό χαρακτήρα.
Ο Πρόδρομος πεθαίνει μαρτυρικά πριν από τον Σωτήρα προμηνύοντας, τρόπον τινά, τον μαρτυρικό θάνατο του Χριστού και πηγαίνοντας πάλι πρόδρομός Του στον Άδη».
Περιγραφή της εικόνος
Η εικών που θα περιγράψωμεν, εικονίζει τον Άγιον Ιωάννην, όπως τον παρουσιάζουν τα Ευαγγέλια και τον υμνεί η Εκκλησία. Δια την Εκκλησίαν ο Πρόδρομος και Βαπτιστής Ιωάννης είναι άγγελος, Απόστολος και Μάρτυς.
Ο Άγιός μας είναι κατ’ αρχάς άγγελος δια δύο λόγους: Πρώτον, λόγω της ασκητικής ζωής του. Ήτο «άνθρωπος μεν τη φύσει, Άγγελος δε τον βίον». Έτσι ανεδείχθη εις «επίγειον άγγελον και ουράνιον άνθρωπον». (Βλεπ. τροπάρια του Εσπερινού της εορτής της Γεννήσεώς του).
Ο Τίμιος Πρόδρομος είναι, δεύτερον, άγγελος διότι έφερε το μήνυμα της Βασιλείας των ουρανών ως αγγελιαφόρος του Κυρίου. Αυτός είναι ο λόγος που η εικών τον παρουσιάζει ως ένα ασκητήν, που φέρει πτέρυγας. «Ζωγραφίζεται δε ο Άγιος κάτισχνος και κεραμόχρους εκ του καύσωνος, φορών το δέρμα της καμήλου και περιβεβλημένος επάνωθεν ιμάτιον. Η κεφαλή του είναι λιπόσαρκος, με το όμμα πλήρες πίστεως και εγκαρτερήσεως. Οι βόστρυχοι της κόμης και του γενείου του είναι ανατεταραγμένοι από τον άνεμον της ερήμου ως όφεις, Οι βραχίονες και οι πόδες του είναι λεπτοί και άσαρκοι ως των πτηνών. Φέρει δε πτέρυγας ως οι άγγελοι, κατά την ρήσιν του προφήτου Μαλαχίου «Ιδού εγώ αποστέλλω τον άγγελόν μου προ προσώπου σου, ος κατασκευάσει την οδόν σου έμπροσθέν σου». Το ιερόν τούτο όρνεον ίσταται επί αποτόμου βραχώδους κορυφής, εν τω μέσω φάραγγος μεταξύ δύο συντετριμμένων ορέων, δι’ ων υποδηλούται το άγριον της ερήμου» (Φ. Κόντογλου).
Ο Τίμιος Πρόδρομος, εκτός από άγγελος, είναι και Απόστολος. Όπως οι Απόστολοι έτσι και αυτός έλαβεν από τον Θεόν την εντολήν να κηρύττη και να βαπτίζη τους ανθρώπους. Ο,τι έπραξε και εκήρυξε, το έκαμε κατ’ εντολήν του Κυρίου, του Θεού μας. Προς αυτόν είναι εστραμμένον το βλέμμα του Βαπτιστού. Ο Κύριος εικονίζεται εντός ημικυκλίου, που συμβολίζει τον ουρανόν, εις το άνω αριστερόν μέρος της εικόνος. Με την δεξιάν Του χείρα ευλογεί τον Απόστολόν Του και με την αριστεράν κρατεί ειλητάριον. Εις την ιδίαν στάσιν ευρίσκεται και ο Βαπτιστής. Η δεξιά του χειρ είναι εις σχήμα παρακλητικόν και η αριστερά του κρατεί ειλητάριον, το οποίον γράφει:
«Οράς οία πάσχουσιν, ω Θεού Λόγε, οι πταισμάτων έλεγχοι των βδελυκτέων. Έλεγχον και γαρ μη φέρων ο Ηρώδης,τέτμηκεν, ιδού, την εμήν κάραν, Σώτερ». δηλαδή:
Βλέπεις, Κύριε, που είσαι ο Λόγος του Θεού, τι υποφέρουν όσοι ελέγχουν τα πταίσματα των βδελυρών. Διότι και ο Ηρώδης, επειδή δεν μπορούσε να βαστάση τον έλεγχον (της ανηθικότητός του), ιδού, Σωτήρ μου, απέκοψε την κεφαλήν μου.
Εις την δεξιάν γωνίαν της εικόνος ζωγραφίζεται δρυς, που έχει μεταξύ των κλάδων της μίαν αξίνην. Μας υπενθυμίζει τους αναφερθέντας λόγους του Βαπτιστού προς τους Φαρισαίους και Σαδδουκαίους: «Ήδη δε και η αξίνη προς την ρίζαν των δένδρων κείται…». Οι θρησκευτικώς εντυπωσιακοί άρχοντες των Ιουδαίων και οι όμοιοί των θα έχουν την τύχην των άκαρπων, που κόπτονται ως άχρηστα.
Ο Άγιος Ιωάννης είναι, τελευταίον, και ένας Μάρτυς. Το βλέπομεν και αυτό εις την εικόνα. Μας το υπενθυμίζει η αποτμηθείσα κεφαλή του, που εικονίζεται εντός λεκάνης εις το κάτω αριστερόν μέρος της εικόνος. Φέρει εις τον νουν των πιστών το μισητόν συμπόσιον του Ηρώδου, που έγινεν αφορμή να διαπραχθή το ανοσιούργημα της αποτομής της Τιμίας Κεφαλής του θεοκήρυκος Προδρόμου.
Η εικών που περιεγράψαμεν, εικονίζει τον Τίμιον Πρόδρομον με την τριπλήν του αποστολήν: του αγγέλου, του Αποστόλου και του Μάρτυρος. Έτσι τον υμνεί ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γερμανός εις το πρώτον τροπάριον της Λιτής του α’ ήχου (29 Αυγούστου):
«Τι σε καλέσωμεν Προφήτα; Άγγελον, Απόστολον η Μάρτυρα; Άγγελον, ότι ως ασώματος διήγαγες• Απόστολον, ότι εμαθήτευσας τα έθνη• Μάρτυρα δε, ότι σου η κεφαλή υπέρ Χριστού ετμήθη. Αυτόν ικέτευε, ελεηθήναι τας ψυχάς ημών».
Από το βιβλίο: Ο μυστικός κόσμος των Βυζαντινών εικόνων,
Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας
Η/Υ ΠΗΓΗ:
Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Προδρόμου Καρέα
Παράβαλε και:
29 Αυγούστου – Η Αποτομή της κεφαλής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου: Υμνολογική εκλογή.
Αγίου Ρωμανού του μελωδού – Κοντάκιον Εις την Αποτομήν του Προδρόμου.
Εγκώμιον εις την Αποτομήν της Κεφαλής του τιμίου Προδρόμου – Οσίου Θεοδώρου του Στουδίτου.
Λόγος εις τον πάνσεπτον του Χριστού Πρόδρομον και Βαπτιστήν Ιωάννην – του Οσίου Πατρός ημών Γρηγορίου του Παλαμά.
Αγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος – Φώτη Κόντογλου (και αρχείο mp3).
Συνοπτική αφήγιση για την Αγία Δεξιά του Τιμίου Προδρόμου.
Το Γράμμα του νόμου – π. Δημητρίου Μπόκου.
Λόγος στην αποτομή της κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου – Οσίου Ανδρέου Κρήτης.
Η φυλάκισις και ο αποκεφαλισμός του Προδρόμου – Ιερομ. Κοσμά του Δοχειαρίτου.