«Πηγή υπάρχεις αληθώς ύδατος ζώντος, Δεσποινα»1
Η Εορτή της Ζωοδόχου Πηγής
Μεσα στη χαρά της Αναστάσεως, την Παρασκευή της Διακαινησίμου, σύμπασα η Ορθοδοξία γιορτάζει με μεγαλοπρέπεια την εορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Είναι η νεότερη θεομητορική εορτή της Εκκλησίας μας και καθιερώθηκε με αφορμή την επέτειο των λαμπρών εγκαινίων του ναού της υπεραγίας Θεοτόκου, στο Μπαλουκλί της Κωνσταντινούπολης το 1835, που βρίσκεται δυτικά της Πολης, έξω από τα χερσαία τείχη.
Συμφωνα με μαρτυρία του εκκλησιαστικού συγγραφέα Καλλιστου Ξανθόπουλου (13ος-14ος αι.) το προσκύνημα αυτό ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα θαυματουργικά. Οταν ο μετέπειτα αυτοκράτορας Λεων ο Α´ ο Θραξ (457-474 μ.Χ.) ερχόταν ως απλός στρατιώτης στην Κωνσταντινούπολη, συνάντησε στη χρυσή Πυλη έναν τυφλό που του ζήτησε νερό. Εκείνος προθυμοποιήθηκε να τον βοηθήσει κι ενώ έψαχνε για νερό, μια γυναικεία φωνή του υπέδειξε την πηγή. Ο ευσεβής Λεων κατάλαβε ότι η φωνή ανήκε στην Κυρία Θεοτόκο. Βρήκε την πηγή, όπου ξεδίψασε ο τυφλός αλλά και θεραπεύτηκε. Το γεγονός αυτό μαθεύτηκε σ’ ολόκληρη την Πολη και πλήθος πιστών συνέρρεε στον ευλογημένο εκείνο τόπο, ν αγιαστεί από την Πηγή της Θεομήτορος2.
Οταν ο Λεων έγινε αυτοκράτορας, στη θέση εκείνη έκτισε ναο προς τιμή της Θεοτόκου και κρήνη, από την οποία έτρεχε το αγίασμα. Συμφωνα με την παράδοση, αργότερα ο Ιουστινιανός κατεδάφισε τον παλαιό ναο και στη θέση του έκτισε το 560 άλλο μεγαλοπρεπέστατο, με υλικά που είχαν περισσεύσει από την Αγία Σοφία, και ίδρυσε ονομαστή Μονή3.
Η Μονή αυτή καταστράφηκε και ξανακτίστηκε αρκετές φορές. Στα 1422 κατεδαφίστηκε από το σουλτάνο Μουράτ και με τα υλικά της, μετά την άλωση, κτίστηκε το παρακείμενο τέμενος Σουλτάν Βαγιαζίτ. Μονο η θαυματουργική Πηγή είχε απομείνει, η οποία συνέχιζε να θαυματουργεί. Ο τόπος ονομάστηκε Μπαλουκλί, που σημαίνει στα τουρκικά δεξαμενή ψαριών. Και αυτό γιατί το αγίασμα συλλεγόταν σε μεγάλη δεξαμενή, στην οποία υπήρχαν πολύχρωμα ψάρια. Μαλιστα για τα ψάρια αυτά υπάρχει θρύλος σύμφωνα με τον οποίο, την ημέρα που αλώθηκε η Πολη, κάποιος κάτοικος εκεί κοντά τηγάνιζε ψάρια. Οταν του ανήγγειλαν το φοβερό μαντάτο, δεν το πίστεψε και είπε• αν πραγματικά έπεσε η Πολη, να ζωντανέψουν τα ψάρια και να πηδήσουν ξανά στη δεξαμενή, πράγμα που έγινε4 !!
Ο σημερινός ναός κτίστηκε το 1833, επί Οικουμενικού Πατριάρχου Κωνστάντιου του Α´, και εγκαινιάστηκε το 1835. Χαρη σ’ αυτή την επέτειο των εγκαινίων, καθιερώθηκε με πατριαρχική απόφαση η μεγάλη εορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Απ’ εδώ διαδόθηκε ο τύπος της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής σ’ όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Ας σημειωθεί ότι ψηφιδωτή παράσταση της εικόνος σώζεται στον εσωνάρθηκα της Μονής της Χωρας5.
Ερωτήματα ζωής μπροστά στο θαύμα της Ζωοδόχου Πηγής
Πως μπορεί μια εκκλησιαστική γιορτή, αφιερωμένη στο σεπτό πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου, να νοηματοδοτεί τη Ζωη, να στηρίζει τη Ζωη, να θεραπεύει την τραγικότητά της;
«Τις λαλήσει τας δυναστείας σου, Πηγή;».
Η υμνολογική γλώσσα απορεί και ο νους θωρεί τη θεοχαρίτωτη Κορη με το Ζωοποιό Βλαστό της, το ύδωρ το ζων, να ποτίζει την έρημο της αγνωσίας με τα νάματα της θεογνωσίας, να δροσίζει το καύμα της αγωνίας για τη σωματική και ψυχική ασθένεια με τη δωρεά της ιάσεως και την ελπίδα της αφέσεως, να προορίζει για την Ανάσταση και ν’ αφθαρτοποιεί κάθε νεκρωμένο από την αμαρτία ή την ασθένεια σώμα.
«Πηγή υπάρχεις αληθώς
ύδατος ζώντος, Δεσποινα•
εκπλύνεις ουν νοσήματα ψυχών,
σωμάτων χαλεπά
εν τη προσψαύσει μόνη σου,
ύδωρ της σωτηρίας Χριστόν η προχέουσα»6.
Μεσα στο σχέδιο της θείας οικονομίας, μέσα στον κύκλο της αγάπης του Θεού, ο Αναστημένος Χριστός, ο αθάνατος δροσισμός που προχέει η Ζωοδόχος Πηγή, μας χαρίζει την Παρθένο Μαρία Μητέρα, δική Του και δική μας, πηγή ζωής, παρηγορία πονεμένων, ίαση ασθενούντων, χαρά θλιβομένων και πάντων των Χριστιανών το καταφύγιον.
«Τον γαρ Λογον ως τεκούσαν υπέρ έννοιαν, ικετεύω σε δροσίζειν με ση χάριτι, ίνα κράζω σοι• Χαίρε, ύδωρ σωτήριον»7.
Φιλοθέη Χ.Τ.
1. Εξαποστειλάριο του Ορθρου της Παρασκευής της Διακαινησίμου, εορτής της Ζωοδόχου Πηγής.
2. Βλ. www.apostoliki-diakonia.gr: Ζωοδόχος Πηγή στο Μπαλουκλί. Επίσης www.imkby.gr : Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής.
3. Οπου παρ.
4. Βλ. www.imkby.gr Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής. Βλ. επίσης το σχετικό ποίημα του Γ. Βιζυηνού το Μπαλουκλί (τα ψάρια της Ζωοδόχου Πηγής) στην ηλεκτρονική διεύθυνση• www.wikipedia.org
5. www.imkby.gr Ζωοδόχος Πηγή στο Μπαλουκλί.
6. Βλ. υποσ. 1.
7. ’Απο τη θεία Λειτουργία της Παρασκευής της Διακαινησίμου.
Από το περιοδικό: “Η δράση μας”, τεύχος Μαϊου 2008.
Παράβαλε και:
Παρασκευή της Διακαινησίμου, της Ζωοδόχου Πηγής: Συναξάριον και Υμνολογική εκλογή.
Παρασκευή της Διακαινησίμου, Σύναξις Υπεραγίας Θεοτόκου της επονομαζομένης Τρυπητής, στο Αίγιο: ιστορικό.
Αγίου Ρωμανού του μελωδού – κοντάκιον Εις τον χωλόν τον παρά την πύλην του Ιιερού θεραπευθέντα υπό των Αποστόλων.
Ο σεβάσμιος Οίκος της Ζωοδόχου Πηγής στην Κωνσταντινούπολη και 63 Αυτής Θαύματα – Νικηφόρου Καλλίστου του Ξανθόπουλου.